महाराष्ट्राला लोककलेचा खरा अर्थ शाहीर साबळेंनी सांगितला

 

माझ्यावेळी कोळीगीत आणि लावणी हे दोन प्रकार लोककलेत प्रसिद्ध होते. सुरुवातीला मला लोककलेचा काहीच गंध नव्हता. माझी 12वी झाल्यानंतर मी माझ्या आत्याकडे अंबिका नगर येथे गेलो होतो. अंबिका नगरमध्ये बाबांचे घर होते. आम्ही सगळेच शाहीर साबळे यांना ‘बाबा’ म्हणतो. ज्यावेळी मी त्यांना भेटायला गेलो होतो, तेव्हा केदार शिंदेंसह लोकधारेच्या संपूर्ण कलाकारांची गणेश उत्सवाच्या कार्यक्रमाची तयारी चालू होती. मी बाबांना भेटून सांगितले की, मलादेखील लोकधारेत सहभाग घ्यायचा आहे. त्यावेळी कलाकारांची संख्या खूप असल्याने बाबांनी मला नकार दिला. मी खूप विनंती केली, त्यावेळी बाबांनी मला सांगितले की, पुढच्या वर्षी आमचे एक शिबीर आहे. तू तिथे सहभाग घे. मी संपूर्ण वर्ष वाट पहिली आणि अखेर तो दिवस आला, मी बाबांच्या शिबिरात काम करू लागलो. त्यावेळी केदार शिंदे, अंकुश चौधरी, भरत जाधव हे तेव्हा तिथे शिकवायला असायचे. हा प्रसंग विशेष अधोरेखित करावासा वाटतो. लोककलेत तारपा नृत्य हा प्रकार प्रसिद्ध आहे आणि हा नृत्य प्रकार मला पहिल्यांदा अभिनेता भरत जाधवने शिकवला आणि तिथून माझी लोकनृत्याला खरी सुरुवात झाली.

 

 

शाहीर साबळे यांचे लोककलेसाठी खूप मोठे योगदान आहे. आता जसे लोककलांचे, लोकनृत्यांचे कार्यक्रम होतात. पूर्वी तसे काहीच नव्हते. खर्‍या अर्थाने महाराष्ट्राची लोकधारा बाबांनी चालू केली. तेव्हा लोककला, लोकपरंपरा काय हे लोकांना कळायला लागले. साबळे यांची आई आणि आजी घरात जात्यावर दळताना त्या ओव्या म्हणायच्या; त्या ओव्यांची बाबांना आवड निर्माण झाली. मग त्यांच्या दारावर आलेला वासुदेव असो वा पिंगळा या सगळ्या गोष्टी एकत्र करून लोककलेच्या, लोकनृत्याच्या माध्यमातून महाराष्ट्राचे शाहीर, शाहीर साबळे यांनी महाराष्ट्राची लोकधारा उभी केली.

 

 

मी स्वतःला खरेच खूप भाग्यवान समजतो; मला त्यांच्यासोबत काम करता आले. सुरुवातीला मी त्यांच्या कार्यक्रमात निवेदन करायचो. त्यावेळी आमच्या संस्थेत जाधव काका होते. ते संपूर्ण व्यवस्थापन बघायचे आणि सावंत काका म्हणून जे होते, ते आमचे मेकअप करायचे. त्यांनी एकदा बाबांना सांगितले होते की, विवेक निवेदन करतोय, तर त्याला फेटा बांधा. त्यावेळी बाबा असे म्हणाले, ज्यावेळी विवेक एकदम परफेक्ट निवेदन करेल, तेव्हा मी स्वतः त्याला फेटा बांधणार आणि ही गोष्ट माझ्या एकदम पक्की डोक्यात राहिली. मग मी निवेदन आणखी कसे चांगले करता येईल, याचा सराव करायला लागलो. आंबेकर नगरला एक कार्यक्रम होता. त्यावेळी बाबांनी मला स्वतः बोलवून ‘ये विवेक, आज तुला मी फेटा बांधणार,’ असे सांगितले. ही गोष्ट माझ्यासाठी खरेच खूप अभिमानाची होती. मला माझ्या कामाची पोचपावती मिळाली.

आजच्या पिढीला ही लोककलेची ओळख व्हायला लागली आहे, नाही असे नाही; पण कसंय ना, त्यातली पारंपरिकता जी आहे, लोकसंगीतातला मूळ गाभा त्यांच्यापर्यंत पोहोचला गेला पाहिजे. त्यासाठी शिबिरे भरवली गेली, तर त्याचा मुलांना खरेच खूप फायदा होईल आणि आजही काही जुने-जाणते शाहीर आहेत, जे आता या मुलांना लोककलेचे महत्त्व समजावून सांगू शकतात. लोककला ही मुळातच प्रवाही आहे, ती थांबून राहात नाही. काळानुसार त्यात बरेच बदल होतात. पण त्याचा मूळ गाभा हलता कामा नये. नाहीतर, लोककला भरकटली जाऊ शकते. आता तुमच्या पिढीसाठी लोककलेला जर थोडा आधुनिक ‘टच’ दिला, तर लोककला लोकांपर्यंत चांगल्या पद्धतीने पोहोचू शकते.

 

अनेक प्रकारचे लोकसंगीत आहे. महाराष्ट्राचे लोकसंगीत म्हटल्यावर गोंधळ, पोवाडा, लावणी या सगळ्या गोष्टींचे स्वतःच एक वैशिष्ट्य आहे. त्यात आपण तुलना नाही करू शकत. प्रत्येकाच वैशिष्ट्य असल्याने लोककलेने, लोकसंगीताने पारंपरिकता जपली जावी, एवढीच इच्छा आहे. त्यात कुठेही भ्रष्टपणा येऊ नये. लोकनाट्यांना सवंगपणा येऊ लागलाय, लोकांना जे आवडत ते या लोकनाट्यातून देण्याच्या प्रयत्नात आहेत. मात्र, यामुळे पारंपरिकतेचा बाज सगळा निघून जात आहे. तसे होता कामा नये.लोककला खरोखरच जपायची असेल, तर थोडी मेहनत घ्यावी लागेल आणि सगळ्यात पहिले हा सवंगपणा घालवणे महत्त्वाचे आहे.