राष्ट्रग्रंथ आधारस्तंभ लोकशाहीचा...

 

 

दि. २६ जानेवारी २०२५ रोजी देशात संविधान लागू होऊन ७५ वर्षे पूर्ण झाली. याचेच औचित्य साधून ‘राष्ट्रग्रंथ नामक भारतीय संविधान’ या अत्यंत संवेदनशील व महत्त्वाच्या विषयावरील नाटकाचा यशवंत नाट्यमंदिर, माटुंगा येथे सकाळी ११ वाजता शुभारंभाचा प्रयोग पार पडला. ‘आर्टिस्टिक ह्युमन्स’ संस्थेतर्फे दर्शन महाजन यांनी या नाटकाची निर्मिती केली. मिलिंद जोशी यांची गीते व संगीत असलेल्या या नाटकाचे नेपथ्य संदेश बेंद्रे यांनी केले. चैत्राली डोंगरे यांनी या नाटकाच्या वेशभूषेचे काम केले आहे. भारतीय संविधान व कायद्यांची निर्मितीप्रक्रिया व त्यापाठीमागील संविधानकारांची भूमिका, समान नागरी कायद्याबद्दलचे मत, ‘कलम ३७०’ पासून तीन तलाक अशा सामान्य माणसाच्या मनातील असंख्य प्रश्नांना या नाटकाने वाचा फोडली आहे. शाहबानो, ’केशवानंद भारती विरुद्ध केरळ सरकार’ असे ऐतिहासिक खटले, ज्यावर अजूनपर्यंत कुणीही कलाकृती केलेली नाही, अशा ज्वलंत प्रश्नांना लेखक प्रसाद थोरवे व अभिराम भडकमकर यांनी हात घातला आहे. तसेच ’संविधान बदल की सुधार’? हे स्पष्ट करून ’राष्ट्रग्रंथ’ नाटकाने ‘फेक नॅरेटिव्ह’ पसरवू पाहणार्यांना चोख उत्तर दिलेले आहे. मराठी रंगभूमीवरील ‘संविधान’ या विषयावरील हे पहिले नाटक. शोषित, वंचित, स्त्रिया, कामगार, तृतीयपंथी अशा घटकांसह संपूर्ण देशवासीयांना जगण्याचा कसा अधिकार दिला, याचे उत्तम मंथन केले आहे. प्रेक्षकांनी नाटकाला उत्तम प्रतिसाद दिला. विषय गंभीर असला, तरी अत्यंत सध्या, सोप्या पद्धतीने मांडल्यामुळे प्रेक्षक शेवटपर्यंत खुर्चीला खिळून बसले होते. महाविद्यालयीन विद्यार्थ्याला शिक्षा म्हणून संविधानावर प्रकल्प दिला जाते आणि प्रकल्प पूर्ण करण्याच्या उद्देशाने मुले संविधानाची माहिती घेत जातात व शेवटी संविधान हा कंटाळवाणा विषय नसून, तो अत्यंत रंजक विषय असल्याचे त्यांना जाणवते. केरळ, बंगाली, उत्तर भारतीय, गुजराती अशा बहुभाषिक उभ्या भारतीय संस्कृतीचे दर्शन या नाटकातून मांडले आहे. तसेच, संविधानाची गौरवगाथा सांगणारे हे नाटक प्रत्येकाने पाहायला हवे. भारतरत्न डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचे नातू भीमराव आंबेडकर या नाटकाला आवर्जून उपस्थित राहिले व नाटकाला शुभेच्छा देताना ‘राष्ट्रग्रंथा’चे त्यांनी तोंडभरून कौतुक केले.

 

‘इंडिया इज नॉट अ नेशन, इट्स पॉप्युलेशन’ असे म्हणत, भारतीयांना स्वातंत्र्य देणे चुकीचे ठरेल व काही दिवसांतच त्यांची १०० शकले होतील,’ असे भाकीत विन्स्टन चर्चिलसारख्या उद्दाम ब्रिटिश नेत्याने केले होते. शेकडो कोटी लोकसंख्येच्या देशात असलेली विविधता ही अनेक कारणांनी जरी भिन्न असली, तरीसुद्धा ती भारतीय संविधानाने एकसंघात आणली गेली आहे. इतिहासात अनेक परकीय आक्रमणे भारतात घडून गेली आहेत. प्रांत, भाषा, सीमा अशा सर्व वादांना डावलून भारतीयांनी अशा प्रसंगी सामूहिक लढा दिला. स्वतंत्र भारतानंतरदेखील भारतात असलेल्या विविधतेतली एकता, जी भारतीय संविधानाने एकसंघात जोडली आहे, त्या संविधानाबद्दलचे नेमके महत्त्व काय? संविधान हे केवळ आरक्षण चौकटी इतकेच सीमित आहे, असा गैरसमज आणि संभ्रम ‘राष्ट्रग्रंथ’ आधारस्तंभ लोकशाहीचा’ या नाटकातून खोडला आहे. दोन अंकी असलेले राष्ट्रग्रंथ नाटक हे संविधानाच्या व्यापक स्वरूपाचे दर्शन घडवते. समाजातील दुर्बल आणि शोषित घटकांना संरक्षण कवच म्हणून काम करणारे हे संविधान कसे लागू केले गेले, याचाही धांडोळा या नाटकात घेतला गेला आहे.

 

समाजातील सर्व वर्ग म्हणजे कामगार, आदिवासी, दलित, शोषित, स्त्री, बालके, ग्राहक इत्यादी असंख्य घटकांना आपले संविधान सुरक्षिततेची आणि न्यायाची हमी देते, हे पटवून देताना वास्तवात घडलेल्या ऐतिहासिक घटनांचे सादरीकरण यातून केले आहे. या नाटकाचे सादरीकरण करताना ऐतिहासिक गोष्टींची दखल घेत समाजमाध्यमांतील कुणाच्या भावनांना त्रास होणार नाही, यासाठी विशेष काळजी घेतली आहे. नाटकातील प्रत्येक कलाकाराने दोन ते तीन पात्र साकारुन ते अगदी व्यवस्थितरित्या पार पाडले आहेत. ज्या संविधानाने सामान्य नागरिकांना विशेष हक्क पुरवले आहेत. परंतु, ते नेमके उपयोगात कसे आणायला हवे, यासाठी सर्व देशप्रेमी व संविधानाचा आदर करणार्या नागरिकांना या नाटकाच्या प्रयोगात उपस्थित राहणे उपयोगी ठरेल. नाटकाद्वारे संविधानाचे महत्त्व देशभरात पोहोचायला हवे, यासाठी देशातील इतर राज्यातदेखील हिंदी भाषेसह अन्य भाषेच्या माध्यमातून या नाटकाचे प्रयोग सादर केले जाणार आहेत.