एका पारंपरिक नृत्य शैलीतील कार्यक्रमात ‘सागरा प्राण तळमळला’ या गाण्यावर नृत्य सादर होणार होते व त्या गाण्याच्या निवेदनाची धुरा माझ्याकडे होती. मग वाचन, अभ्यास केला. एक अद्भुत क्षण आला. सावरकर थेट मनाला जाऊन भिडले. मला नेमके काय करायचे आहे, ते ठरले आणि पुढील प्रवास सुरू झाला. आपोआप सुरू झाला. त्यासाठी वाचन, वाचन आणि वाचन. त्यातून एक व्यक्ती काय काय असू शकते ते समजत गेले. भारावून जाण्याचे ते सारे क्षण होते. त्या क्षणांनी बहाल केला, ‘सावरकर’ हा ध्यास. या एका हिर्‍याला अगणित पैलू आहेत. हे जसजसे लक्षात येऊ लागले, तसतशी मी अभावितपणे प्रगल्भ होत गेले. सावरकर वाचनात आले, ते योगायोगाने. पण, पुढील प्रवास घडला, तो या बहुआयामी व्यक्तित्त्वाच्या ओढीने. निष्ठावंत क्रांतिकारक, जाज्ज्वल्य देशभक्त, जगद्विख्यात स्वातंत्र्ययोद्धा. ही तर सारी देशभक्तीची प्रतीके त्यांच्याजवळ होतीच. पण, समर्पित समाजसुधारक हा पैलू माझ्या मनात खोल रूतला. प्रगल्भ कवी, लेखक, चतुरस्र वक्ता, विवेकशील तत्वज्ञानी आणि परखड विज्ञाननिष्ठ हे पैलू तर माझ्यासाठी आश्चर्याचा महासागर होता.

 

 

सध्या मी अमेरिकेत आहे. येथेही तात्यांच्या जयंतीनिमित्त नॉर्थ कॅरोलिनामधील रॅले येथे माझा ‘क्रांतिसूर्य सावरकर’ हा कार्यक्रम रविवार, दि. १९ मे रोजी संपन्न झाला. यासाठी भारतातील व अमेरिकेतील संघबधूंची मला खूप मदत झाली. ही एक ईश्वरी साखळी आहे, असे मनाला वाटून गेले. नाशिक येथील अतिशय नामांकित आयुर्वेद महाविद्यालयाने स्नेहसंमेलनाचे प्रमुख पाहुणे म्हणून आमंत्रित केले. ‘क्रांतिसूर्य सावरकर’ कार्यक्रम ठेवला. समोर तरुण वर्ग. कसा प्रतिसाद देतील माहीत नाही. पण, अफाट प्रतिसाद मिळाला. ‘भारतमाता की जय’, ‘वंदे मातरम्’च्या घोषणांनी सतत सभागृह दणाणत होते. सावरकरांचे हिंदुत्व, देशभक्ती, क्रांतिकार्य हे सर्व पुढील पिढीपर्यंत पोहोचावे, ते त्यांनी आत्मसात करावे. पण, त्याचबरोबर, अभ्यासांती माझ्या लक्षात आलेल्या गोष्टी सामान्य जीवनातही खूप उपयोगी पडतील, अशा आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे ‘स्वसमुपदेशन.’ तात्यांनी हे आयुष्यभर वापरले आहे, म्हणून ते प्रत्येक परिस्थितीत टिकू शकले. ते आपण शिकू शकतो. दृढनिश्चय, प्रचंड प्रतीक्षेची तयारी, कष्ट, शरीरयष्टीच्या तुलनेत प्रचंड हालअपेष्टा कशा सोसायच्या, हे शिकावे. उत्तरार्धातील उपेक्षा. ही उपेक्षा न मानता केवळ ‘मी या भारतमातेसाठी काय करू शकतो,’ हा विचार त्यांनी केला. एक व्रतस्थ जीवन जगण्याची ही तयारी आपल्या आयुष्यात फार महत्त्वाची आहे, हेसुद्धा शिकता येईल. यातून देशप्रेम शिकता येईल. जोपर्यंत देशावर आपण निर्व्याज प्रेम करत नाही, तोपर्यंत देशाची प्रगती होऊ शकत नाही, हे तरुणांनी, सर्वांनी शिकलेच पाहिजे. बरेच अभ्यासण्यासारखे आहे. पण, शब्दमर्यादा आहे याची जाणीव मला आहे, म्हणून जाता जाता-

 

या तात्यांच्या अनमोल ओळींचे स्मरण करते. माझी शब्दसुमनांजली तात्यांच्या चरणी अर्पण करून माझा लेखनप्रपंच थांबविते.

वंदे मातरम्...