आदर्शांचा आदर्श राम...

भगवान कृष्णाने भगवद्गीतेमध्ये स्पष्टपणे सांगितल्याप्रमाणे आपल्याला हिंदू धर्मात प्रश्न विचारण्यास प्रोत्साहित केले जाते. आम्हाला देवासह सर्व तत्त्वज्ञानावर आमची स्वतःची मते तयार करण्यासही प्रोत्साहित केले जाते. तथापि, निर्णय घेण्यापूर्वी, आम्हाला सखोल विचार करण्यास आणि विषयाच्या सर्व पैलूंचे परीक्षण करायलादेखील चालना मिळते. परंतु, जेव्हा आपण प्रभू श्रीराम आणि इतर हिंदू देवतांचा विचार करतो, तेव्हा आपण आपल्या प्रयत्नात अपयशी ठरतो.भगवान श्रीराम यांचा जन्म चैत्र महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील नवमी तिथीला झाला, जो सहसा एप्रिलमध्ये येतो. ही रामनवमी म्हणून ओळखली जाते. धर्म, प्रेम आणि सत्य आधारित आपले जीवन परिपूर्ण होण्यासाठी आपण सर्व प्रभू श्रीरामाची प्रार्थना करतो. प्रत्येक प्रकारच्या नात्यासाठी परिपूर्ण आदर्श प्रभू श्रीरामांच्या जीवनात सापडतो. प्रभू श्रीराम हे महान सामर्थ्य, वैभव, आध्यात्मिक ज्ञान, मानवी संबंधांवर प्रभुत्व आणि सांसारिक शक्तींनी संपन्न एक पराक्रमी राजा होते. कोणताही स्वार्थ न ठेवता त्यांनी प्रेमाने, सत्यतेने आणि नीतिमत्तेने आपल्या क्षमतांचा उपयोग सर्व सृष्टीच्या हितासाठी केला.

 

स्वामी विवेकानंद म्हणाले होते, “भगवान श्री राम हे भारतीयत्वाचे प्राचीन प्रतीक आणि भारतीय संस्कृतीचे मूर्त स्वरूप आहेत. ते आदर्श राजा, पुत्र, भाऊ, पती आणि मित्र आहेत. शतकानुशतके, आम्ही त्यांना सर्वोत्कृष्टसर्वांचे मूर्त रूप मानतो. तसे बनण्याची माणसाची इच्छा असू शकते.”भगवान श्रीराम हे हजारो वर्षांपासून भारतीय मूल्यव्यवस्थेशी जोडलेले आहेत. त्यामुळेच महात्मा गांधींनी सुशासन आणि न्याय्य समाजाच्या त्यांच्या कल्पनेचे वर्णन करण्यासाठी रामराज्याचे रूपक वापरले.भगवान श्रीराम हे ‘मर्यादापुरुषोत्तम’ म्हणून ओळखले जातात. परंतु, काही इतिहासकारांनी त्याचा इंग्रजीत अनुवाद करताना जाणूनबुजून ‘खवशरश्र चरप’ ‘आदर्श पुरुष’ असा अर्थ केला आहे.जगातील आठ अब्ज लोकांसाठी ‘अंतर्गत व्यवस्थापन’ हे सर्वात कठीण आव्हान. प्रत्येकजण, मग तो अब्जाधीश असो किंवा झोपडपट्टीत राहणारा, हे अशक्य काम पूर्ण करण्यासाठी आपल्या जीवनात संघर्ष करत असतो. प्रभू श्रीराम यांचे जीवन मानवी दृष्टिकोनातून कठीण असतानाही त्यांनी जगाला दाखवून दिले की, आंतरिक व्यवस्थापन कसे असावे. प्रभू श्रीराम ज्या अडचणींना तोंड देत होते, त्यापैकी फक्त दहा टक्के अडचणी आल्या तरीही आपण जीवन योग्य रीतीने जगू शकणार नाही आणि आंतरिक शांती राखू शकणार नाही.

वेदावतार श्रीमद्वाल्मिकी रामायणाच्या शब्दात श्री राम म्हणजे सूर्य (महा-सूर्य), अग्नीचा अग्नी, देवांचा स्वामी, परम अपरिवर्तित सार, निरपेक्ष, सर्वज्ञ, सर्वव्यापी, निराकार, परम स्वतंत्र, सर्वांवर राज्य करणारा एक शासक, प्रभो. -प्रभू, शाश्वत महा-विष्णू, सर्वोच्च परात्पर (सर्वात उच्च) आत्मा. म्हणून सर्व काही श्रीरामात व्याप्त आहे. ते परम दैवत आहेत. ’राम’ या शब्दाचा अर्थ देव आहे.

हे भगवान श्री रामा! तू परमात्मा, सत् (वास्तविक, शाश्वत) प्रकृती, चित् (चैतन्य) आणि आनंद आहेस! मी तुझ्या चरणकमळांना वारंवार नमस्कार करतो. (मुक्तिका उपनिषद १/४,५अ)वाईट प्रवृत्तीचा नायनाट झालाच पाहिजे आणि तसे करणे हे आपले कर्तव्य आहे. ईश्वरीय अवताराचे जीवन आपल्याला वाईट काय आहे, हे समजून घेण्यासाठी आणि आपल्याला हे शिकवण्यासाठी एक उदाहरण आहे की जेव्हा आपल्यावर किंवा इतर कोणाचे वाईट किंवा चुकीचे घडते तेव्हा आपण हस्तक्षेप केला पाहिजे आणि त्यासाठी योग्य मार्ग वापरला पाहिजे. चुकीचे करणे थांबवले पाहिजे. हे वाईट गुण आपल्यातही प्रकट होत असतात. कोणीही पूर्णपणे आदर्श नसतो; प्रत्येकामध्ये काहीतरी वाईट असते. तथापि, जेव्हा वाईट सहिष्णुतेची रेषा ओलांडते, तेव्हा वाईटाला निरपराध लोकांना इजा करण्यापासून रोखण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे ज्या व्यक्तीमध्ये वाईट आहे त्याला थांबवणे. बाली आणि रावणाला प्रभू श्रीरामाने नष्ट केले. ते इतरांना इजा करत होते आणि जर त्यांना थांबवले नसते, तर आणखी कितीतरी निष्पाप लोकांना त्यांचा फटका बसला असता.

काही विद्वानांच्या किंवा शास्त्रीय पुस्तकांनुसार, भगवान श्रीराम यांनी ११ हजार वर्षे राज्य केले. प्रभू श्रीराम वयाच्या २५व्या वर्षी वनवासाला गेले. जेव्हा ते ३९ वर्षांचे होते, तेव्हा ते अयोध्येला परतले आणि त्यांचा राज्याभिषेक झाला. त्यांच्या राज्याभिषेकानंतर ३० वर्षे आणि सहा महिने राज्य केल्यानंतर, त्यांनी वयाच्या ७०व्या वर्षी त्याग केला.

 

दहा हजार वर्षे आणि आणखी एक हजार वर्षे (म्हणजे एकूण ११ हजार वर्षे) त्यांच्या राज्याची सेवा केल्यानंतर, प्रभू श्रीराम यांनी ब्रह्मदेवाच्या निवासस्थानाकडे प्रवास सुरू केला.दुसरीकडे, भगवान श्रीराम हे फक्त ७,१०० वर्षांपूर्वी, ५१०० इ. स. पूर्वमध्ये अस्तित्वात होते असे म्हटले जाते. आपण दोघांचा समतोल कसा साधायचा? हे उत्तर दुसरे महाकाव्य महाभारतातून येते.

महाराजांसाठी, धर्माचे पालन करणार्‍या व्यक्तीसाठी एक दिवस एक वर्षांच्या बरोबरीचा असतो. ३६० दिवसांचे एक वर्ष आणि ३० दिवसांचे १२ महिने वापरून, काव्यात्मक स्वरूपात ११ हजार वर्षांची वास्तविक संख्या ३० वर्षे आणि सहा महिने इतकी आहे, एवढी वर्ष भगवान श्री राम यांनी अयोध्येवर राज्य केले, जे योग्य आहे.

 

प्रभू श्रीराम आणि त्यांची वानरसेना समुद्र पार करून लंकेत पोहोचली नसती, तर रामायणाची लढाई कधीच झाली नसती. सागरावर पूल बांधल्याशिवाय पोहोचणे अशक्य होते. अशी आख्यायिका आहे की वानरांच्या सैन्याने ओलांडण्यासाठी पूल बांधला. हजारो वर्षांनंतर, ‘नासा’ने घेतलेल्या अंतराळ प्रतिमांमधून भारत आणि श्रीलंका यांच्यातील पाल्क सामुद्रधुनी ओलांडून एक रहस्यमय प्राचीन पूल दिसून येतो.रामायणात सांगितले आहे की, यंत्रे किंवा यांत्रिक उपकरणे वानरसेना झाडे तोडण्यासाठी वापरत असत. नंतर मोठे दगड आणि शेवटी छोटे दगड पूल बांधण्यासाठी वापरत असत. हा पूल बांधण्यासाठी वास्तुविशारद नील आणि नल यांच्या देखरेखीखाली पाच दिवस आणि दहा लाख वानरांनी मिळून पूल तयार केला. पुलाची परिमाणे, जेव्हा तो बांधला गेला तेव्हा त्याची लांबी १०० योजन (योजन अंतराचे वैदिक माप आहे) आणि दहा योजन रुंदीची होती. ज्यामुळे त्याचे गुणोत्तर १०:१ होते.

 

भारतातील धनुषकोडी ते श्रीलंकेतील तलाईमन्नारपर्यंतचा पूल, सध्या मोजल्याप्रमाणे, अंदाजे ३५ किमी लांबी आणि ३.५ किमी रुंदी आहे, १०:१च्या प्रमाणात आहे. रामेश्वरमच्या किनारी भागात अजूनही काही तरंगणारे दगड सापडतात. विज्ञान या घटनेचे शास्त्रीय विश्लेषण करू शकले नाही. समुद्रशास्त्रीय अभ्यासानुसार रामसेतू सात हजार वर्षे जुना आहे आणि धनुषकोडीजवळील समुद्रकिनार्‍यांची कार्बन डेटिंग रामायणाच्या तारखेशी जुळते.

 

(संदर्भ : डॉ. डी. के. हरी आणि डॉ. हेमा हरी यांनी लिहिलेले भारतज्ञान)

भगवान श्रीराम हे संपूर्ण भारतीय उपखंड आणि आग्नेय आशिया तसेच संपूर्ण पाश्चात्य सभ्यतेमध्ये एक आदरणीय आणि प्रेरणादायी दैवत आहेत, जिथे हिंदू महाकाव्ये आणि मूल्ये ओळख आणि लोकप्रियता मिळवत आहेत. भगवान श्रीरामांचे जैन धर्मात उच्च स्थान आहे. शीख धर्मात तसेच ‘इंटरनॅशनल सोसायटी ऑफ कृष्णा चेतने’मध्ये त्यांचा आदर आहे, जे भगवान श्रीराम, कृष्णासारखेच, मुख्य प्रेरणास्थान मानतात.भगवान श्रीराम हे आगम हिंदू धर्माचे अनुयायी आणि इंडोनेशियातील मुस्लिमांद्वारे पूज्य आहेत, जे इस्लाम आणि हिंदू धर्माचे एक समक्रमित स्वरूप अबंगानचे पालन करतात. थायलंड, मलेशिया, म्यानमार, कंबोडिया आणि व्हिएतनाममधील लोक, जे बौद्ध, इस्लाम आणि हिंदू धर्माच्या विविध प्रकारांचे पालन करतात, त्यांचा सन्मान करतात. रामलीला संपूर्ण दक्षिणपूर्व आशियात अनेक स्थानिक भाषांमध्ये सादर केली जाते आणि कथेने कला, वास्तुकला, संगीत, लोकनृत्य आणि शिल्पकला यांना प्रेरणा दिली आहे. अयुथया हे प्राचीन शहर थायलंडमध्ये प्राचीन थाई राज्याद्वारे महान दैवत श्री रामाची आठवण म्हणून उभे केले आहे. प्राचीन आणि मध्ययुगीन काळातील अनेक आग्नेय आशियाई राजांनी ‘राम’ हे नाव ठेवले होते.

 

रामायणातील सर्वांत मोठा धडा म्हणजे प्रत्येक मनुष्याच्या जीवनात धार्मिकतेचे सर्वोच्च महत्त्व आहे. धार्मिकता ही जीवनाला प्रज्वलित करणारी आध्यात्मिक ठिणगी आहे. धार्मिकतेचा विकास ही माणसातील सुप्त देवत्व जागृत करण्याची प्रक्रिया आहे. परमात्म्याचा तेजस्वी अवतार प्रभू श्रीराम यांनी आपल्या जीवनातून नीतिमत्तेच्या मार्गावर कसे चालायचे हे दाखवून दिले आहे. मानवजातीने त्याच्या पावलावर पाऊल ठेवून त्यांच्या आदर्शांनुसार जगू या, तरच या जगात शाश्वत शांती, समृद्धी आणि कल्याण होऊ शकेल.