अध्यात्मातून विकास साधणारे अयोध्या मॉडेल

 

 

 

अयोध्येच्या हृदयस्थानी जेथे इतिहास अखंडपणे अध्यात्मात गुंफला जात आहे, तेथे एक चिरस्मरणीय परिवर्तन घडले. हे परिवर्तन श्रीराम मंदिराच्या पवित्र भूमीच्या परिसराबाहेरील क्षेत्रालादेखील व्यापणारे असेच. प्रभू श्रीरामांचे भव्य मंदिर आकार घेत असताना, केंद्र आणि उत्तर प्रदेश सरकारने आपल्या दूरदर्शी धोरणाद्वारे अयोध्येच्या पायाभूत विकासाला प्रारंभ करून, या प्राचीन शहराला सुलभतेच्या नवीन युगामध्ये पोहोचवले. उत्तर प्रदेशातील श्रीराम नगरी अयोध्येच्या भव्य विकासामुळे हे शहर जागतिक पातळीवर ओळखले जात आहे. उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ अयोध्येचे ऐतिहासिक महत्त्व पुनरुज्जीवित करण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत. नवीन संकल्पनेत अयोध्या उभारण्याचे सरकारचे उद्दिष्ट आहे. शहराची आगळीवेगळी समृद्धी पूर्ववत करण्यासाठी आठ प्रमुख संकल्पनांच्या आधारे ते विकसित करण्यात येत आहे.

 

अयोध्येला ‘सोलर सिटी’ बनविण्यावर लक्ष केंद्रित केले जात आहे, जेणेकरून पारंपरिक ऊर्जास्रोतांवरील अवलंबित्व कमी करता येईल. अयोध्येला एकेकाळी ‘पृथ्वीची अमरावती’ आणि ‘पवित्र सप्तपुरी’ म्हटले जायचे. वेद आणि पुराणांसह विविध ग्रंथांमध्ये याचे वर्णन आढळते. अयोध्येतील प्रभू श्रीरामांचे जन्मस्थान हे देवतांनीच बांधले होते आणि महाराजा मनूने या पवित्र नगरीत पृथ्वीवर मानवांचे विश्व स्थापन केले होते, अशी एक प्रचलित धारणा. आता अयोध्या हे जागतिक शहर बनेल. उत्तर प्रदेशात भाजपचे सरकार आल्यापासून अयोध्येसाठी विकासाच्या योजना सुरू झाल्या आहेत. अयोध्येला जागतिक दर्जाचे शहर बनवण्यासाठी ३० हजार, ५०० कोटी रुपयांचे सुमारे १७८ प्रकल्प सुरू करण्यात आले आहेत.

 

 

उत्तर प्रदेश सरकारने आठ संकल्पनांवर अयोध्येचा विकास करण्याची योजना आखली. अयोध्येला ‘सांस्कृतिक अयोध्या’, ‘कार्यक्षम अयोध्या’, ‘आधुनिक अयोध्या’, ‘सुलभ अयोध्या’, ‘नयनरम्य अयोध्या’, ‘भावनिक अयोध्या’, ‘स्वच्छ अयोध्या’ आणि ‘आयुष्मान अयोध्या’ म्हणून आघाडीवर आणण्यासाठी पुढाकार घेतला जात आहे. या आठ संकल्पनांद्वारे होणारा शहराचा विकास नगरविकासाच्या नव्या पद्धतीस जन्म देणारा ठरणार आहे.

 

सांस्कृतिक अयोध्येचा उद्देश अयोध्येला भारताच्या सांस्कृतिक राजधानीत रुपांतरित करणे हा आहे. या उपक्रमामध्ये भव्य मठ, मंदिरे आणि आश्रमांची स्थापना, भव्य प्रवेशद्वार दरवाजे बांधणे आणि मंदिर संग्रहालये यांसारख्या प्रकल्पांची अंमलबजावणी समाविष्ट आहे, हे सर्व या धोरणात्मक योजनेच्या अनुषंगाने आहे.

 

‘सक्षम अयोध्या संकल्पनेच्या अनुषंगाने अयोध्येला पूर्णपणे स्वावलंबी शहर म्हणून विकसित करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. दैनंदिन नोकर्‍या, पर्यटन तसेच धार्मिक आणि सांस्कृतिक उपक्रमांसह विविध माध्यमांद्वारे पुरेशा रोजगाराच्या संधी निर्माण करण्याचे उद्दिष्ट आहे.

 

पवित्र अयोध्या शहर आधुनिकीकरणाच्या प्रक्रियेतून जात आहे, ज्यामध्ये अनेक प्रकारच्या सुविधांचा समावेश आहे. स्मार्ट सिटी, सेफ सिटी, सोलर सिटी आणि ग्रीनफिल्ड टाऊनशिप यांसारखे उपक्रम अयोध्येला आधुनिक स्वरूप देत आहेत.

 

‘सुगम्य अयोध्या’ संकल्पनेअंतर्गत महर्षी वाल्मिकी आंतरराष्ट्रीय विमानतळाचा विकास असो वा अयोध्या धाम रेल्वे स्थानकाचे पुनरुज्जीवन असो किंवा शरयू आणि अंतर्देशीय जलमार्ग यांच्यातील कनेक्शनची स्थापना असो. याशिवाय भाविकांना पवित्र नगरीपर्यंत सहज पोहोचता यावे, यासाठी विविध मार्गांची सोय करण्यात आली आहे.

 

‘सुरम्य अयोध्या’अंतर्गत शहराचे सौंदर्य आकर्षण वाढवण्यावर भर देण्यात आला आहे. यामध्ये असंख्य तलाव, तलाव आणि प्राचीन जलाशयांचे सुशोभीकरण, जुन्या उद्यानांचे पुनरुज्जीवन करणे, नवीन उद्यानांची स्थापना करणे आणि तारांचा गोंधळ दूर करणार्‍या यंत्रणांद्वारे शहराचे आकर्षण वाढवणे यांचा समावेश आहे.

 

‘भावनिक अयोध्ये’च्या अनुषंगाने, जगभरातील हिंदू समुदायाचे प्रभू श्रीराम जन्मस्थानाशी असलेले भावनिक बंध खोल आणि महत्त्वपूर्ण आहेत. हे पाहता अयोध्येतील प्रत्येक पैलू श्रीरामाशी जोडल्या गेल्याची भावना व्यक्त होत आहे. यासाठी शहराच्या भिंती, रस्त्याच्या कडेला आणि चौकाचौकात सांस्कृतिक संवर्धनाचा समावेश केला जात आहे.

 

नावाप्रमाणेच अयोध्या शहर स्वच्छ ठेवण्यासाठी व्यापक प्रयत्न सुरू आहेत, ज्यामध्ये स्वच्छता उपक्रम आणि शहरातील ड्रेनेज आणि सीवर सिस्टम विकसित करणे समाविष्ट आहे. पर्यटन आणि धार्मिक श्रद्धेचे प्रमुख केंद्र म्हणून उदयास येत असलेल्या अयोध्येला देशातील सर्वात स्वच्छ शहर बनविण्याचा संकल्प मुख्यमंत्र्यांनी केला आहे.

 

‘आयुष्मान अयोध्या’ संकल्पनेत रुग्णांना उच्च दर्जाच्या आणि सोयीस्कर वैद्यकीय सुविधा देण्यासाठी अयोध्येतील आरोग्य पायाभूत सुविधा मजबूत करण्यात आल्या आहेत. राजर्षी दशरथ वैद्यकीय महाविद्यालय एम्सद्वारे चालवले जाते. केवळ वैद्यकीय सेवाच देत नाही, तर आपात्कालीन वैद्यकीय सुविधांवर व्यापक संशोधनदेखील करते.

 

 

 

श्रीराम मंदिराच्या उभारणीमुळे अयोध्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक राजधानी बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करत आहे. प्रभू रामाविषयी राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय स्तरावर असलेली भावना लक्षात घेता, प्राणप्रतिष्ठेनंतर अयोध्येमध्ये भाविक आणि पर्यटकांचा ओघ वाढणार आहे. त्यामुळे आदरातिथ्य अर्थात हॉस्पिटॅलिटी क्षेत्रासाठी ही जीवनरेखा मानली जात आहे. राज्यातील या क्षेत्रातील गुंतवणूकदारांना आकर्षित करण्यासाठी योगी सरकार अयोध्या, लखनौ, वाराणसी आणि राज्यातील इतर मोठ्या शहरांमध्ये हॉटेल्सच्या बांधकामात आणखी काही सूट देण्याचा विचार करत आहे. यासंदर्भात सात सदस्यीय समितीही स्थापन करण्यात आली आहे. बांधकाम व्यावसायिकांच्या उपनियमांशी संबंधित काही गुंतागुंत दूर करण्याची समिती सूचवू शकते. खुद्द मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनी या गुंतागुंतीची दखल घेत, पुढाकार घेतला आहे. 

 

हॉटेल क्षेत्राशी संबंधित लोकांचे म्हणणे आहे की, गेल्या काही वर्षांत सोशल मीडियावर अयोध्या शोधणार्‍यांची संख्या सुमारे एक हजार टक्क्यांनी वाढली आहे. हे आकडे आदरातिथ्य आणि इतर संबंधित क्षेत्रांसाठी आशा वाढवतात. या उद्योगाशी संबंधित लोकांचा अंदाज आहे की, येत्या काही वर्षांत अयोध्या दररोज येणार्‍या पर्यटक-भक्तांच्या बाबतीत पहिल्या क्रमांकावर असेल. सध्या देशातील सर्वात समृद्ध मंदिरांपैकी तिरुपती बालाजी या बाबतीत पहिल्या क्रमांकावर आहे. तेथे दररोज ५० हजार पर्यटक-भक्त येतात. कोणत्याही विशेष प्रसंगी किंवा सुट्टीच्या दिवशी ही संख्या एक लाखांच्या जवळपास पोहोचते.

 

 

योगी आदित्यनाथ मुख्यमंत्री झाल्यानंतर, अयोध्येच्या विकासावर त्यांनी वैयक्तिक विशेष लक्ष केंद्रित केल्यामुळे आणि दीपोत्सवासारख्या कार्यक्रमांद्वारे देशाचे आणि जगाचे लक्ष वेधून घेतल्यामुळे, तेथे येणार्‍या पर्यटक-भक्तांची संख्या सातत्याने वाढली. पर्यटन विभागाच्या आकडेवारीनुसार, २०१७ पर्यंत दरवर्षी साधारणपणे दोन लाख पर्यटक-भक्तांनी अयोध्येला भेट दिली. आता त्यांची संख्या दोन कोटी झाली आहे. पुढील काही वर्षे या उद्योगात दरवर्षी २० हजार ते २५ हजार लोकांना रोजगार मिळेल, असा अंदाज आहे.

 

उत्तर प्रदेश सरकारच्या पर्यटन विभागाचे प्रधान सचिव मुकेश मेश्राम यांच्या मते, २०३० पर्यंत दररोज सुमारे तीन लाख पर्यटक-भक्त अयोध्येत येतील. हॉटेल उद्योगाशी संबंधित लोकांचा अंदाज आहे की, प्राणप्रतिष्ठेनंतर (२२ जानेवारी) काही आठवडे ही संख्या तीन ते सहा-सात लाखांच्या दरम्यान राहू शकते. ज्यांना राहायचे आहे, त्यांना त्यांच्या क्रयशक्तीनुसार अयोध्येत हॉटेल्स, मोटेल, रेस्टॉरंट्स आणि वाहतूक सुविधांची आवश्यकता असेल. सध्या हॉटेल उद्योगाशी संबंधित जवळपास सर्वच ब्रॅण्ड्सनी अयोध्येत रस दाखवला आहे. बहुतेकांनी जमिनीही घेतल्या. काही बांधकामे सुरू आहेत. बाकीचे ’वेट अ‍ॅण्ड वॉच’च्या स्थितीत आहेत. प्राणप्रतिष्ठा झाल्यानंतर तेथे येणार्‍या पर्यटक-भक्तांची संख्या आणि त्यांची क्रयशक्ती पाहून ते त्यांच्या मालमत्तेचे स्वरूप ठरवतील.

 

अत्याधुनिक विमानतळाचा पहिला टप्पा १ हजार, ४५० कोटी रुपयांपेक्षा जास्त खर्च करून, विकसित करण्यात आला आहे. विमानतळाच्या (एकीकृत) टर्मिनल इमारतीचे क्षेत्रफळ ६ हजार, ५०० चौरस मीटर असून, हे विमानतळ दरवर्षी सुमारे दहा लाख प्रवाशांना सेवा देण्यासाठी सुसज्ज असेल. या एकीकृत (टर्मिनल) इमारतीचा दर्शनी भाग अयोध्येच्या आगामी श्रीराम मंदिराच्या वास्तुकलेचे चित्रण दर्शवतो. या एकीकृत (टर्मिनल) इमारतीचा आतील भाग भगवान श्रीराम यांचे जीवन चरित्र दर्शविणारी स्थानिक कला, चित्रे आणि भित्तीचित्रे यांनी सजवलेला आहे. अयोध्या विमानतळाच्या एकीकृत (टर्मिनल) इमारतीमध्ये विजेची बचत प्रणाली असलेली छते (इन्सुलेटेड रुफिंग सिस्टीम), एलईडी प्रकाश योजना, पर्जन्य जल संधारण, कारंजे, लॅण्डस्केपिंग, पाण्यावर प्रक्रिया करणारी सुविधा, सांडपाणी प्रक्रिया यंत्रणा (सीवेज ट्रीटमेंट प्लांट), सौर ऊर्जा यंत्रणा अशा इतर वैशिष्ट्यांसह सुसज्ज आहे. या नव्या विमानतळामुळे या प्रदेशातील दळणवळण सुविधेत सुधारणा होईल. ज्यामुळे पर्यटन तसेच व्यावसायिक उपक्रमांना चालना मिळून रोजगाराच्या संधी उपलब्ध होतील.

 

 

अयोध्या धाम जंक्शन रेल्वे स्थानक म्हणून ओळखला जाणारा अयोध्या रेल्वे स्थानकाचा पहिला टप्पा २४० कोटी रुपये खर्चून विकसित करण्यात आला आहे. या तीन मजली आधुनिक रेल्वे स्थानकात लिफ्ट, सरकते जिने, फूड प्लाझा, पूजा सामग्रीची दुकाने, स्वच्छतागृहे, बालकांची काळजी घेण्यासाठी कक्ष, प्रतीक्षालय यांसारख्या आधुनिक सुविधा आहेत. या रेल्वे स्थानकाची इमारत सर्वांना वापरण्यासाठी उपलब्ध आहे आणि आयजीबीसी प्रमाणित हरित स्थानक इमारत आहे. अयोध्या धाम रेल्वे स्थानक दररोज दहा हजार लोकांची हाताळणी करू शकते आणि त्याचा पुनर्विकास पूर्ण झाल्यावर त्याची क्षमता आता ६० हजारांपर्यंत पोहोचणार आहे.