‘एक देश में दोन विधान, दो निशान, दो प्रधान नहीं चलेंगे’ अशी घोषणा देऊन डॉ. श्यामाप्रसाद मुखर्जी यांनी जम्मू-काश्मीरला ‘कलम ३७०’च्या जोखडातून बाहेर काढण्यासाठी प्रयत्न केले होते. त्यातच त्यांचा संशयास्पद मृत्यूही झाला होता. त्यानंतर २०१९ सालापर्यंत प्रथम जनसंघ आणि नंतर भाजपच्या प्रत्येक कार्यकर्त्याने ‘जहाँ हुए बलिदान मुखर्जी, वह कश्मीर हमारा हैं’ या घोषणेद्वारे जम्मू-काश्मीरला वेगळेपणाच्या जोखडातून बाहेर काढण्याचा मनसुबा तेवत ठेवला होता.
अखेर २०१९ साली पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या दुसर्या कार्यकाळात केंद्रीय गृह आणि सहकारमंत्री अमित शाह यांनी निर्धारपूर्वक ‘कलम ३७०’ आणि ‘३५ अ’चे जोखड फेकून दिले. स्वतंत्र भारताच्या इतिहासातील ही अतिशय महत्त्वाची घटना होती. अर्थात, केवळ ‘कलम ३७०’ काढून मोदी सरकार शांत बसले नाही. कारण, खरी लढाई तर त्यानंतर असल्याच्या वास्तवाची जाणीव त्यांना होती. त्यामुळेच २०१९ सालापासून जम्मू-काश्मीरला अतिशय नियोजनबद्ध पद्धतीने विकासाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी प्रयत्न सुरू झाले. आर्थिक-सामाजिक-शैक्षणिक आणि राजकीय अशा सर्व क्षेत्रांमध्ये बदलांना प्रारंभ झाला. त्यासोबत फुटीरतावादी आणि दहशतवाद्यांच्या मुसक्याही आवळण्यात आल्या. ‘कलम ३७०’ आणि ‘३५ अ’ संपुष्टात येऊन आता चार वर्षे पूर्ण झाली आहेत, त्या चार वर्षांचा लेखाजोखा मांडणारे, काश्मिरींच्या भावना दर्शविणारे नव्या जम्मू-काश्मीरचे हे विकासचित्र!
१. घटनात्मक बदल :
- दि. ५ ऑगस्ट २०१९ पासून जम्मू-काश्मीर आणि लडाखला समान संघीय अधिकार
- आता फक्त एकच राष्ट्रध्वज
- फक्त एक नागरिकत्व
- फक्त एक केंद्रीय कायदा
- काश्मिरी, डोंगरी, हिंदी, उर्दू आणि इंग्रजी अधिकृत भाषा बनल्या
- केंद्रीय प्रशासकीय न्यायाधिकरणाची स्थापना
- ‘एजीएमयूटी कॅडर’सह केंद्रीय प्रशासकीय अधिकार्यांचे एकत्रीकरण
२. सुरक्षिततेत अभूतपूर्व सुधारणा :
रणनीती
- कायद्यांची कडक अंमलबजावणी
- सुरक्षा उपकरणांचे आधुनिकीकरण आणि बळकटीकरण
- दहशतवादावर हल्ला आणि ‘काऊंटर इन्सर्जन्सी ग्रिड’मध्ये वाढ
- ‘काऊंटर रॅडिकलायझेशन’ नियंत्रित करून युवा शक्तीला मुख्य प्रवाहात आणणे
- दहशतवाद्यांचे गौरव करण्यावर बंदी
- अभेद्य तुरुंगांचे बांधकाम
- जम्मू-काश्मीर पोलिसांची प्रमुख भूमिका
३. पंचायत राज व्यवस्थेच्या पुनरुज्जीवनासह तळागाळातील लोकशाही बळकट :
- ऑक्टोबर २०२० मध्ये, जम्मू आणि काश्मीर पंचायती राज कायद्यात सुधारणा करून जिल्हा विकास परिषदांची निर्मिती करण्यात आली.
- नोव्हेंबर-डिसेंबर २०१८ मध्ये, नऊ टप्प्यांमध्ये मध्ये पंचायतीच्या निवडणुकीत ७४.१ टक्के मतदान झाले. जम्मू आणि काश्मीरच्या इतिहासात प्रथमच, ऑक्टोबर २०१९ मध्ये ब्लॉक डेव्हलपमेंट कौन्सिल निवडणुकीत कोणत्याही हिंसाचाराशिवाय विक्रमी ९८.३ टक्के मतदान झाले. चालू वर्षात, १ हजार, ७४३ निवडून आलेल्या प्रतिनिधींना केंद्रशासित प्रदेशाबाहेर प्रशिक्षणासह ‘एक्सपोजर टूर’साठी पाठवण्यात आले आहे आणि आतापर्यंत ६ हजार, ७५० निवडून आलेल्या प्रतिनिधींनी ‘एक्सपोजर टूर’ पूर्ण केले आहेत. आतापर्यंत ६.६० लाख निवडून आलेले लोकप्रतिनिधी, क्षेत्रीय अधिकारी आणि लाईन विभागाच्या अधिकार्यांनी प्रशिक्षण कार्य दिवस पूर्ण केले आहेत.
- नागरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांनी ३ हजार, ४५४ कामे पूर्ण केली असून १ हजार, ६२४ कामे प्रगतिपथावर आहेत. पूर्ण झालेल्या कामांचे ‘जिओ टॅगिंग’द्वारे प्रमाणीकरण करण्यात आले.
- दहशतवादी घटनांमध्ये सरपंच, पंच, बीडीसी, अध्यक्ष यांचा मृत्यू झाल्यास त्यांच्या कुटुंबीयांना २५ लाखांची आर्थिक सुरक्षा देण्यात आली.
४. भारताच्या औद्योगिक नकाशात जम्मू आणि काश्मीरची प्रभावी ओळख
पंतप्रधान विकास पॅकेज :
- ‘पंतप्रधान पॅकेज-२०१५’ अंतर्गत, १५ केंद्रीय मंत्रालये/विभाग रस्ते, ऊर्जा, आरोग्य, पर्यटन, कृषी, फलोत्पादन, कौशल्य विकास इत्यादी क्षेत्रांमध्ये ६३ प्रकल्प/योजना राबवत आहेत/अंमलबजावणी करत आहेत. जम्मू आणि केंद्रशासित प्रदेश काश्मीरमध्ये ५८ हजार, ६२७ कोटी रुपये खर्चून ५४ प्रकल्प राबविण्यात आले.
- ५४ प्रकल्पांपैकी, संरक्षण मंत्रालयाचा एक प्रकल्प - २१६ संक्रमण शिबिरांचे पुनर्स्थापना.
- ५३ प्रकल्प (GoI-१८ आणि GoJK-३५) जम्मू आणि काश्मीर केंद्रशासित प्रदेशात रु. ५८,४७७ कोटी खर्चून राबविण्यात येत आहेत.
- या ५३ प्रकल्पांपैकी ३२ प्रकल्प पूर्णपणे/बर्यापैकी पूर्ण झाले आहेत. उर्वरित प्रकल्प अंमलबजावणीच्या विविध टप्प्यांवर आहेत.
५. पायाभूत सुविधांवर भर :
- आऊटपुट पॉवर : पुढील पाच वर्षांत पाच हजार मेगावॅट उद्दिष्टांसह काम प्रगतिपथावर आहे.
- ६२४ मेगावॅटच्या किरू प्रकल्पावर. ४ हजार, २८७.५९ कोटी खर्च
- ४ हजार, ५२६.१२ कोटी खर्चाचा ५४० मेगावॅट क्वार एचईपी प्रकल्प
- ८५०मेगावॅटच्या रु. ५ हजार, २८१.९४ कोटींच्या प्रकल्पाचे काम प्रगतिपथावर आहे.
- २ हजार, ७९३ कोटी रुपये खर्चाचा शाहपूर कंदी सिंचन आणि ऊर्जा प्रकल्पाचे काम सुरू झाले आहे आणि पूर्ण होण्याची अपेक्षित तारीख ३१.०३.२०२४ आहे.
६. सिंचन योजना :
- ६२ कोटी मुख्य रावी कालवा - ९० टक्के काम पूर्ण, ४५ कोटी तुसार टप्पा, ‘ट्रॉल लिफ्ट इरिगेशन योजना’
- ३९९ कोटी रुपयांच्या झेलम आणि उपकंपनी पूर व्यवस्थापन योजनेचे काम पूर्ण झाले.
७. रेल्वे नेटवर्कचा विस्तार: उधमपूर-श्रीनगर-बारामुल्ला रेल्वे लिंकचे काम प्रगतिपथावर आहे.
८. पंतप्रधान ग्रामीण रस्ते योजना
- ‘पीएमजीएसवाय’अंतर्गत गेल्या तीन वर्षांत ६ हजार, ९१२ किमी लांबीचे रस्ते बांधण्यात आले. राष्ट्रीय स्तरावर तिसर्या क्रमांकावर आहे. मंजूर १९ हजार, ३८ किलोमीटर लांबीचे ९८ टक्के काम पूर्ण झाले आहे.
- २०२२-२३ मध्ये २५ नवीन वस्त्या जोडल्या जाणार आहेत.
९. औद्योगिक विकास
- केंद्र सरकारच्या २८ हजार, ४०० कोटी खर्चासह उद्योगांना प्रोत्साहन, ही योजना पात्र औद्योगिक (उत्पादन) संस्था आणि पात्र सेवा क्षेत्रातील उपक्रमांना लागू आहे. ही केंद्रीय योजना कॅपिटल इन्व्हेस्टमेंट इन्सेंटिव्ह, जीएसटी लिंक्ड इन्सेंटिव्ह, कॅपिटल इंटरेस्ट सबव्हेंशन आणि वर्किंग कॅपिटल इंटरेस्ट इन्सेंटिव्ह अशी चार प्रोत्साहने प्रदान करते.
- जम्मू-काश्मीर औद्योगिक धोरण, जम्मू-काश्मीर खाजगी औद्योगिक वसाहत विकास धोरण आणि जम्मू-काश्मीर औद्योगिक जमीन वाटप धोरणाची घोषणा.
- गुंतवणुकदारांना आकर्षित करण्यासाठी जमीन बँकांसह १३ प्रादेशिक धोरणे.
- औद्योगिक वसाहत उभारण्यासाठी सहा हजार एकर जमिनीची तरतूद, त्यापैकी तीन हजार एकर जमीन आधीच ओळखण्यात आली आहे.
- जम्मू आणि काश्मीर सरकारने ‘कोविड’दरम्यान उद्योजकांना १ हजार, ३५० कोटी रुपयांचे आर्थिक पॅकेज दिले.
१०. स्थानिक उत्पादनांचा प्रचार
- डोडाच्या गुच्ची मशरूमलादेखील ‘जीआयटॅग’ केले आहे.
- आरएसपुराच्या बासमती तांदळाला सेंद्रिय प्रमाणपत्र दिले.
- चेरी, राजमाश, काळे जिरे यांच्यासाठी ‘जीआयटॅग’ची प्रक्रिया सुरू आहे.
- ‘समग्र कृषी विकास योजना’ २०२३-२४ ते २०२७-२८ या वर्षांसाठी कृषी आणि संलग्न क्षेत्रातील २९ प्रकल्प प्रस्तावांसाठी डॉ. मंगला राय, माजी महासंचालक, खउअठ यांच्या अध्यक्षतेखालील केंद्रशासित प्रदेश स्तरीय शिखर समितीने शिफारस केली आहे. रु. ५ हजार,१३.०० कोटी.
- सुधारित उच्च घनता वृक्षारोपण केंद्रशासित प्रदेश सरकारने सुरू केले आहे. सफरचंद, नाशपाती, चेरी, ऑलिव्ह, आंबा, लिची, मोसंबी, पेरू, बदाम, अक्रोड, किवी आणि ड्रॅगनने पाच वर्षांच्या कालावधीत (२०२२-२३ ते २०२६-२७) ५ हजार, ५०० हेक्टर क्षेत्र व्यापले आहे. २३ फळांसाठी एकूण ५० टक्के अनुदानाची तरतूद.
- ‘राष्ट्रीय केशर मिशन’अंतर्गत पीक उत्पादनात १.८८ किलो/हेक्टरवरून ४.५० किलो/हेक्टरपर्यंत वाढ सुनिश्चित करण्यात आली.
- एक जिल्हा एक उत्पादन सूची अधिसूचित,
११. शिक्षणाच्या सुविधा आणि रोजगाराच्या संधींमधून तरुणांना आशा :
शैक्षणिक संस्थांच्या संख्येत ऐतिहासिक वाढ :
१९४७-२०१४ २०१४-२०२३ (२१.०६.२०२३)
मेडिकल कॉलेज मेडिकल कॉलेज - ४
मेडिकल कॉलेज - ११
नर्सिंग कॉलेज - १५
मेडिकल जागा ५०० जागा १ हजार, १०० एमबीबीएस जागा आणि अधिक २०० जागांसाठी ‘एलओपी’ प्राप्त केली
- ६३७ पीजी जागा
- २८२ डीएनबी जागा
- ४८ पीजी जागा (डेंटल)
- ५९० बीएससी पॅरामेडिकलच्या जागा
- ६१० बीएससी नर्सिंगच्या जागा
डिग्री / इंजिनिअरिंग कॉलेज ९६कॉलेज १४७ कॉलेज
१२. रोजगाराच्या संधी:
- नवीन औद्योगिक योजनेअंतर्गत चार लाख नोकर्या निर्माण झाल्या.
- सरकारमध्ये भरती जलद करण्यासाठी रिक्त पदे आणि भरती प्रक्रियेतील पारदर्शकता, सर्वसमावेशकता आणि गतीची काही तत्त्वे सुनिश्चित करण्यासाठी, सरकारने त्वरित भरती समितीची स्थापना केली.
- ऑगस्ट २०१९ पासून, २९,२९५ नियुक्त्या करण्यात आल्या आहेत आणि भर्ती संस्थांनी ७ हजार, ९२४ रिक्त पदांसाठी जाहिरात दिली आहे.
- स्वयं-रोजगार योजने अंतर्गत ८२ हजार, १५ युनिट्सची स्थापना करण्यात आली. परिणामी, २.८५ लाख तरुण आणि महिलांना रोजगार मिळाला.
- ‘मिशन यूथ’ (मुमकीन, तेजस्वानी आणि परवाज) अंतर्गत विविध उपक्रमांद्वारे ७० हजार तरुणांना प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष उपजीविकेचे साधन उपलब्ध करून देण्यात आले आहे. शून्य मार्जिन मनीमध्ये कायमस्वरुपी रोजगार देण्यासाठी तरुणांना छोटी व्यावसायिक वाहने मिळत आहेत. ‘तेजस्वनी कार्यक्रमां’तर्गत महिला उद्योजकांना प्रशिक्षण आणि आर्थिक साहाय्याची सोय.
- ५ हजार,१८२ ‘युवा क्लब’ स्थापन करण्यात आले आहेत.
- ग्रामीण उपजीविका मिशनमध्ये ८०हजार, ७३९ बचत गटांमधील ४ लाख, ८० हजार लोकांचा समावेश आहे, ६.४१ लाख कुटुंबांचा समावेश आहे.
- ‘मिशन यूथ’अंतर्गत छोट्या व्यावसायिक वाहन गिरण्यांची स्थापना आणि तरुणांना शून्य मार्जिन मनीमध्ये शाश्वत रोजगार देण्यासाठी ‘तेजस्वनी कार्यक्रमां’तर्गत उद्योजकांना प्रशिक्षण आणि आर्थिक मदतीची तरतूद.
- स्पर्धा परीक्षांसाठी तरुण मुला-मुलींसाठी परवाज कार्यक्रम-नामांकित संस्थांद्वारे कोंचांगचे प्रदर्शन.
- जम्मू आणि काश्मीरमधील रोजगाराची धुरी असलेल्या पर्यटन उद्योगाला चालना देण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले गेले आहेत.
- जम्मू आणि काश्मीर पर्यटन धोरण - २०२० अधिसूचित.
- कॅलेंडर वर्ष २०२२ मध्ये, सुमारे १.८८ कोटी पर्यटकांनी जम्मू आणि काश्मीरला भेट दिली.
- २०२३च्या पहिल्या पाच महिन्यांत, ८०.४१ लाख पर्यटकांनी जम्मू आणि काश्मीर केंद्रशासित प्रदेशाला भेट दिली.
- जम्मू आणि श्रीनगर येथून रात्रीची उड्डाणेही सुरू झाली.
- पर्यटन विभागाकडून ७५ ऑफबीट स्थळांची ओळख आणि मूलभूत सुविधांची तरतूद.
- ‘कोविड’मुळे प्रभावित पर्यटन उद्योगाशी संबंधित लोकांसाठी रु. १७.४४ कोटी
- केंद्रीय क्षेत्र योजनेअंतर्गत हजरतबल तीर्थक्षेत्राच्या विकासासाठी रु. ४२ कोटींचे वितरण.
१४. वंचितांना दिलेले अधिकार
- ‘कलम ३७०’ रद्द केल्यानंतर, जम्मू आणि काश्मीरमधील अनुसूचित जाती, जमाती, महिला आणि ज्येष्ठ नागरिकांना भारतातील इतर राज्यांमध्ये उपलब्ध असलेले सर्व अधिकार मिळाले.
१५. सामाजिक कल्याण
- आरक्षण नियमात सुधारणा करून पहाडी समाजाला चार टक्के आरक्षण मिळाले. थेट भरती आणि प्रवेशामध्ये आरक्षणाचा लाभ, जो आतापर्यंत नियंत्रण रेषेजवळील गावकर्यांना उपलब्ध होता, तो आंतरराष्ट्रीय सीमा (खइ) जवळील गावकर्यांना देण्यात आला आहे आणि तीन टक्क्यांवरून चार टक्क्यांपर्यंत वाढवला आहे.
- आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांना दहा टक्के आरक्षणाचा लाभ मिळाला आहे.
- अधिवास कायद्यातील बदलामुळे, स्वच्छता कर्मचारी राज्यातील सर्व सरकारी नोकर्या आणि इतर लाभांसाठी पात्र झाले आहेत.
१६. अनुसूचित जमाती
- अनुसूचित जमाती आणि इतर पारंपरिक वनवासी (हक्कांची मान्यता) कायदा २००६ लागू झाला.
- किरकोळ वनउत्पादनासाठी किमान आधारभूत किमतीसाठी ट्रायफेडच्या सहकार्याने ‘प्रधानमंत्री वन धन योजने’ची अंमलबजावणी.
- सर्व पात्र एसटी गुजर आणि बकरवाल विद्यार्थ्यांना मॅट्रिकपूर्व आणि मॅट्रिकोत्तर शिष्यवृत्तीचे १०० टक्के कव्हरेज.
- एसटी विद्यार्थ्यांना थेट लाभ हस्तांतरणाद्वारे १०० टक्के वितरणाचे उद्दिष्ट गाठले
- २०२२-२३ मध्ये आदिवासी विद्यार्थ्यांसाठी ३२.०० कोटी रुपयांचा आतापर्यंतचा सर्वाधिक शिष्यवृत्ती खर्च
- मार्च, २०२३ पर्यंत वाटप केलेले, ९९३ मेंढी युनिट्सची स्थापना करण्यात आली आहे आणि चालू आर्थिक वर्षात ३१७ युनिट्सची स्थापना केली जात आहे.
- ‘आदिवासी आरोग्य योजनें’तर्गत आदिवासी उपकेंद्र आणि फिरते आरोग्य केंद्रांचे जाळे उभारण्याचे काम प्रगतिपथावर आहे.
- भटक्या विमुक्तांसाठी ३० रुग्णवाहिका उपलब्ध करून दिल्या जात असून, भटक्या विमुक्तांच्या वस्तीत स्थानिक आशा निवडण्याची प्रक्रिया सुरू आहे.
- ‘फिरती पशुवैद्यकीय आरोग्य योजना’देखील सुरू करण्यात आली आहे, काश्मीर विभागात फिरत्या पशुवैद्यकीय आरोग्य सेवेसाठी तीन रुग्णवाहिका उपलब्ध करून देण्यात आल्या आहेत आणि जम्मू विभागात हीच प्रक्रिया सुरू केली जात आहे.
- मार्च २०२३ पर्यंत आदिवासी भागातील सरकारी शाळांमध्ये १३० स्मार्ट शाळा सुरू करण्यात आल्या असून चालू आर्थिक वर्षात ११७ स्मार्ट वर्ग प्रस्तावित करण्यात आले आहेत.
- सहा ‘एकलव्य मॉडेल निवासी शाळा’ (एचठड) कार्यान्वित केल्या आहेत.
- दोन (एचठड) चे बांधकाम पूर्ण झाले आहे, दोन प्रगतिपथावर आहेत आणि दोन कार्यान्वित होत आहेत.
- ‘प्रधानमंत्री आदि आदर्श ग्राम योजनें’तर्गत ११९ गावे घेण्यात आली आहेत.
१७. केंद्र सरकारच्या योजना/फ्लॅगशिप कार्यक्रमांची १०० टक्के अंमलबजावणी
- स्वच्छ भारत मिशन : जम्मू आणि काश्मीर उघड्यावर शौचास मुक्त घोषित करण्यात आले आहे.
- ‘प्रधानमंत्री आवास योजना‘ ग्रामीणअंतर्गत १.२ लाखांहून अधिक घरांचे बांधकाम पूर्ण.
- ‘प्रधानमंत्री आवास योजना’ शहरीअंतर्गत १८ हजार, ५८९ घरांचे बांधकाम पूर्ण.
१८. राष्ट्रीय आरोग्य अभियान’ :
- लसीकरण कव्हरेज ९-११ महिने ११४ टक्के लक्ष्याविरुद्ध, १२-१३ महिने - १०९ टक्के, संस्थात्मक वितरण १.९६ (९९.८८ टक्के) लाख.
- ‘पीएम जनआरोग्य योजना’ : २५.०५ लाख लाभार्थी कुटुंबे आणि १०० टक्के कुटुंबे लाभार्थी नोंदणीसाठी संतृप्त आहेत.
१९. स्थलांतरित आणि निर्वासितांचे पुनर्वसन
- तीन हजार अतिरिक्त सरकारी नोकर्यांपैकी २ हजार, ६४६ काश्मिरी स्थलांतरितांसाठी भरल्या गेल्या आहेत.
- स्थलांतरितांच्या निवासस्थानाचे बांधकाम २०२४ पर्यंत पूर्ण होईल.
- पीओजेके, छंब आणि नियाबत येथून स्थलांतरित झालेल्या ३६ हजार, ३८४ विस्थापित कुटुंबांना प्रतिकुटुंब रुपये ५.५ लाख एकवेळ आर्थिक मदत. ५ हजार, ३०० कुटुंबांनाही अशीच आर्थिक मदत मंजूर करण्यात आली आहे. (नंतर ५ हजार, ४६० पर्यंत सुधारित) जे आधी जम्मू-काश्मीरमधून बाहेर गेले होते आणि नंतर परत आले होते.
- पश्चिम पाकिस्तान निर्वासितांसाठी भारत सरकारकडून ५ हजार, ७६४ कुटुंबांना प्रतिकुटुंब रु. ५.५० लाख आर्थिक मदत.
२०. नागरिक कृती कार्यक्रम
- २०२२-२३ मध्ये, या उपक्रमांच्या संचालनासाठी ४.७८ कोटी रुपये जारी करण्यात आले आहेत.
डएथअ (सेल्फ एम्प्लॉयड वुमेन्स असोसिएशन) द्वारे महिला सक्षमीकरण
- भारत सरकारने डएथअच्या साहाय्याने जिल्हा गांदरबल येथे केंद्राची स्थापना केली आहे, या केंद्राच्या कामकाजासाठी आणि सुरळीतपणे चालवण्यासाठी आतापर्यंत एकूण ७३.६२ लाख रुपयांची रक्कम जारी करण्यात आली आहे. या प्रकल्पाअंतर्गत २ हजार, ४२३ प्रशिक्षणार्थी आणि ५४३ मास्टर ट्रेनर आहेत. प्रशिक्षित केले.
अन्य महत्त्वाचे निर्णय
- इतर राज्यांमधून वाहतूक सुलभ- लखनपूर टोल टॅक्स बूथ रद्द केल्यामुळे, इतर राज्यांमधून प्रवास करण्यासाठी कोणत्याही परवानगीची आवश्यकता नाही. याशिवाय, रेल्वे स्थानके, विमानतळ आणि सर्व चौक्यांवर टोल टॅक्स रद्द केल्याने आंतरराज्यीय सुविधा उपलब्ध झाल्या आहेत.
- दोन न्यायालयांची परंपरा संपली : या सुधारणेमुळे राज्याचे २०० कोटी रुपये वाचतील. पण, त्यामुळे सुरक्षा दलांवरील ताण कमी होईल, कामकाजाचा एक महिना वाचेल, जम्मू आणि श्रीनगरचे सचिवालय वर्षभर जनतेसाठी खुले राहतील आणि कोणतीही अडचण न येता सरकारी कामे होतील, अडथळे येत राहतील.
‘जल जीवन मिशन’
- सर्व जिल्हे लक्ष्य साध्य करण्याच्या दिशेने.
- सर्व शाळा आणि अंगणवाडी केंद्रांमध्ये पाईपने
पाणीपुरवठा.
‘स्मार्ट सिटी मिशन’ : २६५ प्रकल्प मंजूर आणि १५६ प्रकल्प पूर्ण
पोषण अभियान : २०२२-२३ मध्ये ७.६० लाख आधार सत्यापित लाभार्थी समाविष्ट
प्रधानमंत्री मातृवंदना योजना : २०२२-२३ मध्ये ५७ हजार, ३०६ लाभार्थी समाविष्ट झाले.
- ‘ग्राम स्वराज’ (उज्ज्वला आणि उजाला, इंद्रधनुष, सौभाग्य)च्या चार योजनांमध्ये लक्ष्ये पूर्णपणे साध्य झाली.
- वृद्ध पेन्शन, विधवा निवृत्ती वेतन आणि अपंगत्व निवृत्ती वेतन अंतर्गत उद्दिष्टे पूर्णपणे साध्य झाली. दि. ३१ मार्च २०२३ पर्यंत दहा लाखांहून अधिक निवृत्ती वेतन दिले गेले आहे आणि पात्रतेनुसार संपृक्तता प्राप्त झाली आहे.
- ‘केसीसी’अंतर्गत १२.८३ लाख शेतकर्यांना लाभ झाला आणि मे २०२३ पर्यंत ‘पीएम किसान’ अंतर्गत १२.५५ लाख पात्र शेतकर्यांना लाभ झाला.
- दोन लाख मेट्रिक टन शीतगृहाची स्थापना. यामुळे सफरचंद पिकावर सध्याच्या ३.३ लाख/हेक्टरच्या तुलनेत २० लाख रुपये प्रतिहेक्टर परतावा मिळेल.
- उच्चघनतेच्या लागवडीसाठी २२.५ लाख/हेक्टर अनुदान दिले जाते.
- ’परवाज’ अंतर्गत ओळखल्या जाणार्या ’नाशवंत वस्तूंच्या हवाई वाहतुकीसाठी’ अनुदान दिले जात आहे.
आता महाMTBच्या बातम्या आणि लेख मिळवा एका क्लिकवर. Facebook, Twitter, Instagram वर आम्हाला फॉलो करा, महाMTB You tube चॅनलला सबस्क्राईब करा. डाऊनलोड करा महाMTB App.