स्वातंत्र्य व्यक्तीचे अन् राष्ट्राचे...

 

स्वातंत्र्य ही एक अशी परिस्थिती आहे, जी व्यक्तींवरील विविध बंधने मर्यादित करते आणि त्यांना त्यांच्या क्षमतेचा विकास करण्यास आणि त्यांच्या जास्तीत जास्त क्षमतेपर्यंत पोहोचण्याची परवानगी देते. स्वातंत्र्य एखाद्या व्यक्तीची सर्जनशीलता, संवेदनशीलता, क्षमता आणि विधायकता पूर्ण विकसित करण्याची अनुमती देते. स्वातंत्र्य व्यक्तींना त्यांची तर्कशक्ती आणि निर्णयाची शक्ती वापरण्याची परवानगी देते.

व्यक्तीचे स्वातंत्र्य आणि राष्ट्राचे स्वातंत्र्य यांचा संबंध आहे का? तर उत्तर आहे हो! स्वतंत्र राष्ट्र व्यक्तींवरची बंधने कमी करून व्यक्तीच्या प्रतिभा आणि क्षमतेचा पूर्ण विकास करण्यास अनुमती देते. एखादी व्यक्ती मुक्त राष्ट्रात राहते, तेव्हाच ती मुक्त असल्याचे समजले जाते. एखाद्या राष्ट्राला स्वातंत्र्य आहे असे केव्हा म्हणता येईल, जेव्हा त्याच्या अनेक तत्त्वांपैकी एक तत्व स्वातंत्र्य असेल आणि जर त्याने ते आपल्या लोकांना प्रदान केले असेल तर. अशा प्रकारे व्यक्तिस्वातंत्र्य आणि राष्ट्रीय स्वातंत्र्य यांचा एकमेकांशी जवळचा संबंध आहे.

स्वातंत्र्याची कल्पना तशी गुंतागुंतीची आहे आणि प्रत्येक पिढीने ती पुन्हा पुन्हा परिभाषित केली पाहिजे आणि त्याचे संरक्षण केले पाहिजे. शिवाय, स्वातंत्र्याचे मूल्य केवळ तेच समजू शकतात, ज्यांना पारतंत्र्याच्या भूतकाळाची जाणीव आहे आणि शिवाय मानवी स्वभावाची उत्तम समज आहे. बर्‍याचदा, स्वातंत्र्यात जगणारे लोक त्याच्या अस्तित्वाकडे दुर्लक्ष करतात आणि ते गृहीत धरतात. जे लोक स्वातंत्र्याच्या दीर्घकाळ चाललेल्या परंपरेत वाढलेले नाहीत, त्यांना त्याचे महत्त्व समजून घेण्यास आणि अमलात आणण्यात त्रास होतो.

स्वातंत्र्य म्हणजे वेगवेगळ्या लोकांसाठी आणि वेगवेगळ्या वयोगटांसाठी वेगवेगळ्या गोष्टी असू शकतात. काहींसाठी स्वातंत्र्य म्हणजे जे आपल्याला हवं आणि हवं तेच करणं! अगदी एक शतकापूर्वी, अगदी मूलभूत स्वातंत्र्यांचा आनंद घेण्यासाठी तुम्हाला अतिश्रीमंत असणे आवश्यक होते. समाजातील गरीब आणि दुबळे लोक गुलाम होत. खरे पाहता या जगात विशेषत: शहरे आणि देशांसारख्या मोठ्या राजकीय अधिकारक्षेत्रात पूर्ण स्वातंत्र्य असे काहीही नाही. सर्व प्रकारच्या स्वातंत्र्यासाठी व्यक्तीचे हक्क आणि समाजाची व राज्याची उद्दिष्टे आणि दायित्वे यांच्यात तडजोड आवश्यक असते. परिणामी, स्वातंत्र्याचे आदर्श आणि ते कसे आचरणात आणायचे याचे तपशील यासंबंधी अनेक कायदे, नियम आणि न्यायिक घोषणा अस्तित्वात आहेत. लोकशाहीचा अर्थ असा होतो की, एखाद्या राष्ट्राचे मुख्य केंद्र तिथले लोक आणि त्यांचा आनंद असतो. स्कॅन्डिनेव्हियन राष्ट्रे, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, स्वित्झर्लंड इत्यादी देशांनी हे मॉडेल स्वीकारलेले आहे आणि तुमची सामाजिक स्थिती काहीही असली, तरीही लोकांना सामंजस्याने आणि आनंदाने जगण्यासाठी सर्वोत्तम वातावरण तयार केले आहे.

आपल्याला ज्ञातच आहे की, मनुष्य हा निसर्गाचा प्राणी आहे. निसर्गदेखील पूर्णपणे मुक्त नाही, तर सार्वत्रिक नियमांवर अवलंबून आहे. म्हणून, निसर्गात मनुष्य प्रथमतः निसर्गाचे नियम, परिस्थिती, कारणे आणि घटकांवर सदैव अवलंबून असतो. उदाहरणार्थ, जन्म घेणे किंवा न घेणे हे कधीही मानवावर अवलंबून नव्हते आणि आजही आधुनिक शास्त्रातसुद्धा तसे नाही. मनुष्य जन्माला आल्यानंतर अगदी पहिल्या क्षणी, तो निसर्ग आणि त्याच्या सृष्टीबद्दल वंचित असतो. त्याला संरक्षित करणे, खायला देणे, काळजी घेणे आणि वाढवणे आवश्यक आहे. त्याची बौद्धिक जोपासना करणे ही आवश्यक आहे. प्रत्येक व्यक्तीला विचार, श्रद्धा, राजकीय मत असण्याचा, निवडलेल्या धर्माच्या गरजा पूर्ण करायच्या किंवा न पूर्ण करण्याचा अधिकार आणि स्वातंत्र्य आहे. दुसर्‍यांच्या मतांवर आणि विवेकांवर सामान्य परिस्थितीत कोणीही वर्चस्व गाजवू शकत नाही. विवेकाचे स्वातंत्र्य एखाद्या व्यक्तीच्या सर्वांत महत्त्वाच्या नैसर्गिक अधिकारांपैकी एक मानले जाणे आवश्यक आहे आणि त्याचे उल्लंघन केले जाऊ शकत नाही.

अनेकदा लोक स्वातंत्र्याच्या छत्राखाली स्वतःच्या इच्छेनुसार वाटेल ते करायला मोकळे होतात. पण, स्वातंत्र्य त्यापलीकडे आहे. स्वातंत्र्य ही खरे तर जबाबदारी आहे. स्वातंत्र्याच्या नावाखाली निवडलेल्या कृतींच्या परिणामांसाठी तुम्ही एकतर पात्र आहात किंवा जबाबदार आहात. व्यक्तिस्वातंत्र्यात लोकांची हत्या करणे, लोकांना गुंडगिरी करणे, सर्वत्र नग्न प्रवास करणे, रस्त्यावर लोकांना शिवीगाळ करणे, मूर्खांना मारहाण करणे इत्यादी मूलभूत स्वातंत्र्ये आहेत, असे तुम्हाला वाटेल. परंतु, ते कोणत्याही समाजात मान्य होणार नाही. कोणत्याही देशात स्वातंत्र्य हे सामूहिक सहमतीवर आधारित असते. ‘व्यक्तिस्वातंत्र्य’ ही संकल्पना तत्वज्ञान साहित्य आणि शास्त्रानुसार बदलत जाईल. मानसशास्त्राप्रमाणे स्वातंत्र्य तुमच्या आत आहे. आपण फक्त ते ‘अनलॉक’ करणे आवश्यक आहे. स्वातंत्र्याचा मार्ग धैर्याने आणि दृढनिश्चयाने मोकळा होत असतो.

तुमच्या अस्तित्वाची मुळे स्वातंत्र्यात लावा आणि तुमचा आनंद वृद्धिंगत होताना पाहा. स्वातंत्र्य अनुभवास ना येणारी व्यक्ती सूर्यप्रकाश नसलेल्या रोपासारखी असते. त्याला वाढण्यास मार्ग सापडत नाही. स्वातंत्र्य हे तार्‍यांच्या सौंदर्यासारखे आहे. तुम्ही त्या सौंदयापर्यंत मुक्त मनानेच पोहोचू शकता. मनात येणार्‍या अनेक प्रलोभनांपासून मुक्त होणे हाच खर्‍या अर्थाने जगण्याचा एकमेव मार्ग आहे. बंदिवासाच्या साखळ्या काढून टाकण्यासाठी, तुम्हाला तुमच्या हृदयात स्वातंत्र्य शोधले पाहिजे. तुमचे मन नेहमी मोकळे आकाश असलयास त्याला कोणी बंदिवान बनवू शकत नाही. स्वातंत्र्य ही जबाबदारी आहे, हे लक्षात घेण्यात आपण अपयशी ठरतो आणि या अपयशामुळे स्वातंत्र्य आणि शांततेचा संपूर्ण उद्देश नष्ट होतो. तुम्हाला जे योग्य आहे ते करण्याचे स्वातंत्र्य आहे, हेच जीवनाचे खरे स्वातंत्र्य आहे.