तुर्की-सीरियातील महाभूकंप शत्रुत्व विसरून मदतीला धावले वैरीही!

नेपाळमध्ये २०१५ मध्ये आलेल्या ७.८ रिश्टर स्केल तीव्रतेच्या भूकंपात जवळजवळ नऊ हजार लोक मृत्युमुखी पडले होते. पण, सोमवार, दि. ६ फेब्रुवारीचा भूकंप यापेक्षा कितीतरी अधिक प्राणघातकठरला आहे. सीरियातील सरकारच्या अधिपत्याखाली असलेल्या भागात मृतांची संख्या १ हजार, २५० वर पोहोचली आहे, तर दोन हजारांहून नागरिक जखमी आहेत. ‘व्हाईट हेल्मेट’ या स्वयंसेवी संस्थेच्या माहितीनुसार, बंडखोरांच्या ताब्यात असलेल्या वायव्य भागात एक हजारांवर लोक मृत्युमुखी पडले आहेत व दोन हजारांवर लोक जखमी झाले आहेत. अंतिम आकडे यापेक्षा निदान दुप्पट तरी असण्याची शक्यता वर्तवली जाते आहे.

भूकवच हे नारळाच्या करवंटीसारखे एक साल किंवा कवच आहे. नारळात जसे पाणी असते, तसेच भूकवचाखाली अतिउष्ण द्रवरूप पदार्थ असतात. यात सतत तीव्र हालचाल होत असते. भूकवचाखालील प्रस्तरांच्या (टेक्टोनिक प्लेट्स) हालचालींमुळे भूकवचाला हादरे बसत असतात. हे हादरे मागे-पुढे आणि वर-खाली असे दोन प्रकारचे असतात. यामुळे जमिनीला भेगा पडतात. जमिनीला जे हादरे बसतात त्याला भूकंप म्हणतात. जमिनीच्या पोटात असणारेविविध प्रस्तर (टेक्टोनिक प्लेट्स) मागे-पुढे, खाली-वर सरकून जमिनीला भेगा पडल्यामुळे भूकंप होतो. भूगर्भात होत असलेल्या घडामोडींमुळे एडनच्या आखाताचे विस्तारीकरण होत आहे, असे एक मत आहे. तुर्कस्तान, सीरियामध्ये झालेल्या भूकंपामागे भूगर्भातील प्रस्तरांच्या घर्षणातून निर्माण झालेल्या ताणासह एडनच्या आखाताच्या विस्तारीकरणाचा परिणाम आहे, असे हे मत सांगते. भूकंपप्रवण क्षेत्र म्हणजे पृथ्वीवर वारंवार भूकंप होणारा भाग होय. भूगर्भातील हालचालींमुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर हालचालीहोतात. यामुळे जमीन थरथरणे, हलणे, जमिनीला मोठ्या भेगा पडणे अशा गोष्टी घडतात.


तज्ज्ञांच्या मते, जगभरात दरवर्षी सुमारे ३० लाख भूकंप होतात. मात्र, हे आपल्या सहजासहजी लक्षात येत नाही. कारण, बर्‍याच ठिकाणच्या भूकंपांची तीव्रता अतिशय कमी असते. बहुसंख्य भूकंप हे समुद्रात होतात. भूकंपाची नोंद करणार्‍या यंत्रास ‘सेस्मोग्राफ’ म्हणतात. ही एकप्रकारची फुटपट्टी आहे. भूकंप मोजण्याच्या मापाला‘रिश्टर स्केल‘ असे नाव आहे. रिश्टर मापनपद्धत ही भूकंपाच्या धक्क्याची क्षमता आणि त्यामुळे बाहेर पडणार्‍या ऊर्जेचे प्रमाण मोजण्याचे परिमाण आहे. रिश्टर स्केल जेव्हा एका युनिटने वाढते, तेव्हा ऊर्जा दहापटीने वाढलेली असते. मापनपट्टीवरील सर्वांत लहान माप शून्य तर सर्वांत मोठे माप दहा हे आहे. तुर्कीमधले ७.८ आणि ७.५ रिश्टर तीव्रतेचे धक्के किती मोठे आहेत, हे यावरून कळून येईल. ही यंत्रे बर्‍याचदा मोठमोठ्या धरणांजवळ बसवलेली असतात. कारण, अशा ठिकाणी जमिनीत पाणी मुरुन भूकंप होण्याची शक्यता असते. याठिकाणी भूकंप झाला, तर जलाशय फुटून मोठे नुकसान होऊ शकते.