सनातन धर्म म्हणजे मानवतेचा आणि विज्ञानाचा पाया

सनातन धर्माचा गाभा किंवा मूलसिद्धांत म्हणजे प्रत्येकाला पृथ्वीवर चांगले जीवन जगण्यासाठी, प्रत्येकाला हवा असलेला समाज, राष्ट्राचा विकास आणि प्रत्येकाला हवे असलेले एक जग, एक कुटुंब विकसित करणे हा आहे. मग प्रश्न असा पडतो की, जो महान धर्म, एक चांगला आणि शांत समाज आणि राष्ट्र, व्यक्तिगत व राष्ट्रीय चारित्र्य, सहकार्य, परस्पर सामंजस्य आणि प्रेमाने भरलेले जग विकसित करण्याचा असा हा सनातन मार्ग काही राजकारणी, राजकीय पक्ष आणि विचारवंत का नष्ट करू इच्छितात? सनातन धर्मावर असा हल्ला चढविणार्‍या घटकांवर कायदेशीर कारवाई का होऊ नये?

सनातन धर्म ही एक संकल्पना आहे, ज्याचा अर्थ शाश्वत आहे! ज्याचे पालन सर्व लोकांनी केले पाहिजे, मग तो वर्ग, जात, पंथ कोणताही असो. धर्मानुसार कर्तव्ये बदलतात; परंतु सर्वसाधारणपणे, सनातन धर्मामध्ये प्रामाणिकपणा, सजीवांना इजा न पोहोचवणे, पवित्रता, परोपकार, दयाळूपणा, संयम, सहिष्णुता, आत्मसंयम, उदारता आणि संन्यास या मूल्यांचा समावेश होतो. मग असे असेल तर या सगळ्या पैलूंचा नाश करण्याचा विचार कोणी कसा करू शकतो?

हा धर्म म्हणून ओळखला जाणारा सिद्धांत आहे, ज्याचा देव सृष्टीच्या प्रत्येक चक्रात आपला परिचय करून देतो. तथापि, या धार्मिक कल्पना समजून घेण्यासाठी तुम्हाला कोणत्याही पवित्र ग्रंथाची आवश्यकता नाही आणि त्याची भव्यता इथेच दिसून येते. अनेक महान ऋषी-मुनींच्या निर्दोष आचरणाचे शतकानुशतके सखोल आत्मनिरीक्षणाचे हे फलित आहे. सनातन हा कुठलाही एकपात्री शो नाही. लाखो स्वच्छ जलवाहिन्यांनी वाढवलेली ती एक शाश्वत नदी आहे!

हे निराकार ब्रह्म, साकार ब्रह्म, अद्वैत तत्त्वे आणि आत्मसाक्षात्कार यांसह इतर गोष्टींच्या मार्गाचे अनुसरण करून अंतिम सत्य किंवा अंतिम गंतव्य (मोक्ष) पर्यंत पोहोचू देते. कोणत्याही गोष्टीवर आंधळेपणाने विश्वास ठेवण्याची गरज नाही. तुम्ही प्रश्न करू शकता, तपासू शकता आणि मगच विश्वास ठेवू शकता. खरे तर सनातन धर्मात प्रश्न विचारण्यास प्रोत्साहनच दिले जाते. सत्य, करुणा, स्वच्छता (शौच) आणि आत्मनियंत्रण (तप) या चार मूलभूत तत्त्वांपासून सुरू होऊन धर्म अनेक आवश्यक तत्त्वांनी बनलेला आहे. इतर सिद्धांत या चार अत्यावश्यक तत्त्वांचे विस्तार आहेत, त्याशिवाय कोणताही धर्म अस्तित्वात नाही. धर्म म्हणजे जो चांगुलपणा, प्रामाणिकपणा, सद्गुण. मनुष्याला नेहमी योग्य मार्गावर ठेवतो तो धर्म. मग असा हा शाश्वत धर्म कसा नष्ट होऊ शकतो?

म्हणूनच असे वाटते की, सनातन धर्माचे वैज्ञानिक सौंदर्य समजून घेण्यात आपण कुठेतरी कमी पडलो आहोत. सनातन धर्म प्रत्येकाला विश्वास ठेवण्याचा, विचार करण्याचा आणि स्वतंत्रपणे वागण्याचा अधिकार, हमी देतो. हा सर्वांना मुक्त व्हायचा मार्ग आहे. सनातन धर्म देवाच्या नावावर मानवतेत फूट पाडत नाही. सनातन धर्माचा धर्मांतरावर विश्वास नाही. हे एकच बरोबर उत्तर आहे आणि बाकी सर्व चुकीचे आहेत, असेही सनातन धर्म म्हणत नाही. हे धार्मिक संघर्षाला प्रोत्साहन देत नाही. यात अल्पसंख्याकांवर अत्याचार होत नाहीत. ते नास्तिकांनाही स्वीकारते. हे सर्व देव आणि सर्व दैवी कल्पना स्वीकारते. ‘विविधतेत एकता’ या संकल्पनेवर सनातनचा विश्वास आहे. त्यात सर्वसमावेशक संस्कृती आहे. हे धर्म आणि विज्ञान या दोन्हींशी सुसंगत आहे. हे सुधारणा आणि विकासावर भर देऊन माणसाला सक्षम करते. त्यात परम आध्यात्मिक ज्ञान आहे, जे मानवांना मुक्त करण्यास सक्षम आहे. हे सार्वभौमिक, मानवतावादी आणि आध्यात्मिक तत्त्वांना प्रोत्साहन देण्यासाठी कार्य करते. परिणामी, ते मानवतेसाठी सर्वोत्तम आहे.

सनातन धर्म हा पूर्णपणे आधुनिक विज्ञानाला अनुसरून आहे. विज्ञानातील सर्वात मोठी प्रगती ब्रिटनच्या सुवर्णकाळात झाली, जेव्हा ब्रिटिशांनी भारतावर कडक नियंत्रण ठेवले. खर्‍या वैदिक आवृत्तीचे विश्लेषण केले गेले आणि ज्यांच्याकडे फार कमी पात्रता होती, अशा पाश्चित्त्यांनाही ते समजले. परिणामी, भारताचे हे नवीन ज्ञान पाश्चिमात्य जगाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी योग्यरितीने बदलले गेले आणि रुपांतरित झाले. भारतातील अनेक जुनी पुस्तके इंग्रजी, जर्मन आणि इतर भाषांमध्ये अनुवादित केली गेली आणि ब्रिटिश ग्रंथालयांमध्ये काळजीपूर्वक ती संग्रहितसुद्धा केली गेली. वेदांनी ऊर्जा, घटक, साहित्य, शक्ती आणि त्यांची मोजमापाची एकके यांची नावे आणि वर्णने सादर केली आहेत-जे वेदांच्या संपूर्ण ज्ञानाच्या महासागराच्या तुलनेत हिमखंडाचे फक्त टोक आहे.

विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाची प्रगती हे मानवी सभ्यतेच्या विकासाचे प्रमुख कारण आहे. भारताने प्राचीन काळापासून विज्ञान आणि तंत्रज्ञानामध्ये अनन्यसाधारण असे योगदान दिले. आजही आपण ज्याला पारंपरिक ज्ञान म्हणतो, त्यातील बरेच काही वैज्ञानिक पुराव्यांवर आधारित आहे. भारताचा वैज्ञानिक शोध आणि विकासाचा इतिहास वैदिक काळापर्यंतचा आहे. सनातन किंवा हिंदू पूर्वजांना आणि ऋषी-मुनींना हे विपुल ज्ञान केवळ कागदोपत्रीच अवगत नव्हते, तर त्यांनी त्या काळातील उत्तम प्रतिभा आणि रचना वापरून अनेक संकल्पना प्रत्यक्ष व्यवहारात, अमलातही आणल्या. आपण मंदिरे, वास्तू, धातूशास्त्र, वास्तुसौंदर्य, गणितीय आकडेमोड, शस्त्रक्रिया पद्धती अशा अनेक बाबींमध्ये या पारंपरिक ज्ञानाची आजही प्रचिती येते.भारतीयांनी जगभरात हजारो अविश्वसनीय स्थापत्यशास्त्रीय आश्चर्यकारक मंदिरे का बांधली आहेत? ते खरच इतके श्रीमंत होते का, यावर अमाप पैसे खर्च करू शकले? तर होय, त्यांच्या सनातन हिंदू संस्कृतीने त्यांना ज्ञान, बुद्धिमत्ता, कठोर परिश्रम, अध्यात्म आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, मानवतेला समृद्ध आणि शांततापूर्ण करण्यासाठी जीवनाच्या सर्व क्षेत्रांतील संशोधन प्रदान केले. हजारो वर्षांपासून, त्यांच्या ज्ञानाचा पाठपुरावा, उत्पादन आणि व्यापारामुळे त्यांना जगातील सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्थेकडे नेले. जर्मन तत्त्ववेत्ता गॉटफ्राईड फॉन हर्डर यांच्या मते, मानव जातीची उत्पत्ती भारतामध्ये शोधली जाऊ शकते, जिथे मानवी मनाला ज्ञान आणि सद्गुणांचा पहिला आकार प्राप्त झाला.

हडप्पा गावांच्या गुंतागुंतीच्या रचनेपासून ते दिल्लीतील लोखंडी खांबांच्या उपस्थितीपर्यंत हे स्पष्ट होते की, भारताचे स्वदेशी तंत्रज्ञान अतिशय अत्याधुनिक होते. त्यात पाणीपुरवठा, वाहतूक प्रवाह, नैसर्गिक वातानुकूलन, जटिल दगडी बांधकाम आणि संरचनात्मक अभियांत्रिकी यांचा समावेश होता. सिंधू संस्कृतीने नियोजित समुदाय, भूमिगत ड्रेनेज, नागरी स्वच्छता, हायड्रॉलिक अभियांत्रिकी आणि वातानुकूलित वास्तुकलेने परिपूर्ण, जगातील सर्वात प्राचीन समाजाची स्थापना केली.

जर्मन भौतिकशास्त्रज्ञ वर्नर हायझेनबर्ग एकदा म्हणाले की, “भारतीय वेद तत्त्वज्ञानाविषयीच्या संभाषणानंतर, क्वांटम भौतिकशास्त्रातील काही कल्पना ज्या इतक्या वेड्या वाटल्या होत्या, त्या अचानक अधिक अर्थपूर्ण होऊ लागल्या. अणू, रेणू आणि पदार्थ ही संकल्पना वैदिक काळापासून आहे. शिवाय, खगोलशास्त्र आणि मेटाफिजिक्स हे सर्व वैदिक काळातील प्राचीन सनातन साहित्य ऋग्वेदात तपशीलवार आहेत.” प्रसिद्ध प्राचीन हिंदू खगोलशास्त्रज्ञ ऋषी भास्कराचार्य यांच्या मते, पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षण शक्तीमुळे वस्तू पृथ्वीकडे ओढल्या जातात. आकर्षणाच्या परिणामी, पृथ्वी, ग्रह, नक्षत्र, चंद्र आणि सूर्य त्यांच्या कक्षेत राहतात. सुमारे १ हजार, २०० वर्षांनंतर, सर आयझॅक न्यूटन यांनी या घटनेचा पुन्हा शोध लावला आणि त्याला ‘गुरुत्वाकर्षणाचा नियम’ असे नाव दिले.

सनातनच्या जीवनपद्धतीने संपूर्ण व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासात कशी मदत केली आहे? सनातन धर्म अनादी (सुरुवात नाही) आणि अपुरुषेय (मानव उत्पत्ती करणारा नाही) दोन्ही आहे. हे वैश्विक सत्याच्या शोधाद्वारे वैशिष्ट्यीकृत आहे, ज्याप्रमाणे विज्ञान भौतिक सत्याच्या शोधाद्वारे परिभाषित केले जाते. सनातन धर्मकेंद्रित जीवन जगण्याचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे मानसिक स्पष्टता आणि लक्ष केंद्रित करणे. व्यक्तींना त्यांचे उद्देश आणि मूल्ये यांच्याशी जोडून अधिकाधिक मानसिक स्पष्टता, मजबूत संबंध आणि चांगले शारीरिक आरोग्य अनुभवता येते, ज्यामुळे त्यांना अधिक परिपूर्ण आणि शांत जीवन जगता येते. तुम्हाला तुमच्या जीवनातील सखोल उद्देश शोधायचा असेल किंवा प्रामाणिक मार्गाने जगायचे असेल, तर धर्म निर्णय घेण्यासाठी आणि दैनंदिन जीवनातील चढ-उतारांना सामोरे जाण्यासाठी एक फायदेशीर फ्रेमवर्क प्रदान करू शकतो.

सनातनच्या मते, वैयक्तिक वाढीसाठी आणि आत्मविकासासाठी धर्म आवश्यक आहे. तुमचा धर्म समजून घेऊन आणि ते साकार करण्यासाठी सतत प्रयत्नशील राहून, तुम्ही जीवनातील उद्देश आणि दिशा शोधू शकता. तुम्ही अशा प्रकारे जगू शकता, जे तुमच्यासाठी सत्य आहे आणि तुमची आंतरिक मूल्ये आणि विश्वासाशी सुसंगत आहे. तुम्ही तुमच्या धर्माची चांगली समज मिळवू शकता आणि संयम आणि दृढनिश्चयाने अर्थपूर्ण आणि समाधानकारक मार्गाने तुमच्या दैनंदिन जीवनात, त्याचा समावेश करू शकता. धर्मामध्ये योग्य गोष्टी करणे, निःस्वार्थी असणे आणि इतरांची सेवा करण्यासाठी वचनबद्ध असणे समाविष्ट आहे. याचे अनेक प्रकार असू शकतात, जसे की एखाद्याच्या व्यावसायिक जबाबदार्‍या सचोटीने पार पाडणे, समाजात स्वयंसेवा करणे किंवा इतरांशी नेहमी प्रेम आणि आदराने वागणे.

सनातन धर्माचा दैनंदिन जीवनात समावेश करण्यासाठी आत्मजागरूकता तसेच एकाग्र प्रयत्नांची आवश्यकता असते. यामध्ये जाणीवपूर्वक निर्णय घेणे समाविष्ट आहे. जे आपल्या मूल्ये आणि नैतिक आदर्शांशी सुसंगत आहेत. तसेच आपल्या कृती आणि त्यामागील कारणांवर सतत विचार करणे समाविष्ट आहे. हे आपल्याला आपल्या जीवनात उद्देश आणि पूर्ततेची भावना विकसित करण्यात मदत करू शकते.