मुंबईची खाडी आक्रसली; गेल्या ३० वर्षांमध्ये झाला हा बदल

मुंबई (विशेष प्रतिनिधी) - गेल्या ३० वर्षांमध्ये मुंबई महानगराच्या खाडीतील १०७ चौ.किमी क्षेत्र नैसर्गिकरित्या लुत्प होऊन त्याठिकाणी दलदलीचा (मडफ्लॅट) आणि कांदळवन आच्छादित अधिवास निर्माण झाला आहे. परिणामी अरुंद झालेले खाडीक्षेत्र हे शहरी भागातील पूरपरिस्थितीला आणि सुपीक जमिनीच्या नष्टतेला कारणीभूत ठरले असून येत्या काळामध्ये ही समस्या वाढणार असल्याची एका अभ्यासाअंती समोर आले आहे.

 

 

 

दलदलीचा आणि कांदळवनांचा अधिवास हा किनारी परिसंस्थेच्या संवर्धनासाठी महत्त्वाचा आहे. मात्र, या अधिवासाचा अप्रमाणित विस्तार हा घातक ठरु शकतो. याबाबत स्पष्टीकरण देणारे एका संशोधन समोर आले आहे. 'सृष्टी काॅन्झर्वेशन फाऊंडेशन'ने मुंबई महानगर क्षेत्रातील किनारी भागामध्ये गेल्या ३० वर्षांमध्ये (१९९० ते २०१९) झालेल्या बदलांची नोंद केली आहे. यामध्ये उपग्रह छायाचित्रांच्या आधारे काही माहितीचे संकलन करण्यात आले आहे. मुंबईच्या खाडीत दलदलीचा आणि कांदळवनाचा अधिवास अप्रमाणित स्वरुपामध्ये विस्तारल्याचे निरीक्षण नोंदविण्यात आले आहे. कांदळवनांची वारेमाप वाढ, पावसाळ्याव्यतिरिक्तच्या काळात गोड्या पाण्यात झालेली घट आणि समुद्राच्या पातळीत झालेल्या वाढीमुळे खाडीक्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात गाळसंचयन झाले आहे. गेल्या ३० वर्षांमध्ये ठाणे खाडीतील जवळपास ४७ चौरस कि.मी. मोकळे क्षेत्र हे दलदलीच्या आणि कांदळवनांच्या अधिवासामध्ये रूपांतरित झाले आहे.

 

 

 

कांदळवनांची वाढ ही किनारपट्टीच्या संरक्षणासाठी आवश्यक आहे. मात्र, सुपीक जमिनीवर झालेली कांदळवनांची वाढ ही अनेक समस्यांचे मूळ आहे. या अभ्यासामध्ये महानगरातील अशाच काही सुपीक जमिनींवर झालेली कांदळवनांची वारेमाप वाढ नोंदविण्यात आली आहे. उरणमधील करंजा परिसराचे उपग्रह छायाचित्रांच्या आधारे निरीक्षण केले असता, त्याठिकाणी शेतीयोग्य जमिनीवर कांदळवनांची वाढ झाल्याचे निदर्शनास आले आहे. याठिकाणी १९९० मध्ये १७.५ चौ.किमी कांदळवन क्षेत्र होते, जे २०१९ मध्ये ७८ चौ.किमी झाले. येथील शेतीयोग्य भूक्षेत्रावर खाडीचे खारे पाणी शिरून तिथे कांदळवने नैसर्गिकरित्या उगवली. परिणामी १९९५ मध्ये शेतजमिनीत क्षेत्रात १७.८ चौ. किमी असणारी घट २०१९ मध्ये ६०.६ चौ. किमी झाली आहे.