सुप्रजा आयुर्वेदीय दृष्टिकोन

प्रसूतीनंतर मातृत्व हे आयुष्यभर राहते आणि जे संस्कार, बदल घडवायचे आहेत, त्याची सुरुवात या गर्भिणी अवस्थेत करायची असते. पण, प्रयत्न (चांगले घडविण्यासाठी) हे आयुष्यभर सुरू ठेवावे लागतात आणि ही गर्भिणी अवस्था (स्त्रीसाठी) व गर्भावस्था (बाळासाठी) उत्तम राहण्यासाठीचे काही बदल हे गर्भधारणेपूर्वी करणे गरजेचे आहे. म्हणूनच स्त्री शरीराची गर्भधारणेपूर्वी शुद्धी का व कशी करावी, याबद्दल आजच्या लेखातून जाणून घेऊया.

मागील दोन भागांमधून सुप्रजेबद्दल माहिती घेत आहोत. काळाची गरज पाहता, बहुतांशी दाम्पत्यांना एक किंवा फार फार तर दोन अपत्ये असतात. (याला काही अपवाद आहेत.) ‘चुकून’ दिवस राहिले असे हल्ली फार कमी होते. ‘आई’ कधी व्हायचे, याबद्दल विचार करून मगच निर्णय होतो आणि त्याप्रमाणे पाऊल उचलले जाते. अशा ‘planned Conception’ चे प्रमाण खूप वाढले आहे. पण, हे नियोजन फक्त अपत्य कधी होऊ द्यायचे, एवढ्यापुरतेच मर्यादित आहे. उत्तम संततीसाठीही काही करता येते, याबद्दल खूप अज्ञान आहे. उत्तम संततीसाठी काही शरीर शोधन (शुद्धी) क्रिया दाम्पत्याने गर्भधारणा होण्यापूर्वी करणे गरजेचे आहे. शरीर शुद्ध आणि निरोगी, मन उत्साही आणि गर्भधारणेची इच्छा असल्यास गर्भाधारणा लवकर होते आणि गर्भिणी अवस्था विनाकष्ट पार पडते. एक कानमंत्र सर्व दाम्पत्यांनी मात्र कायम लक्षात ठेवावा. गर्भिणी अवस्था ही फक्त नऊ महिने आणि काही दिवसांची असते. पण, जे अपत्य जन्माला येते, त्याचे संपूर्ण भविष्य या नऊ महिन्यांवर अवलंबून असते. स्त्रीदेखील नऊ महिन्यांसाठी गर्भिणी असते, पण प्रसूतीनंतर मातृत्व हे आयुष्यभर राहते आणि जे संस्कार, बदल घडवायचे आहेत, त्याची सुरुवात या गर्भिणी अवस्थेत करायची असते. पण, प्रयत्न (चांगले घडविण्यासाठी) हे आयुष्यभर सुरू ठेवावे लागतात आणि ही गर्भिणी अवस्था (स्त्रीसाठी) व गर्भावस्था (बाळासाठी) उत्तम राहण्यासाठीचे काही बदल हे pre-conception (गर्भधारणेपूर्वी) पासून करणे गरजेचे आहे.

गर्भधारणेपूर्वी स्त्री शरीराची शुद्धीक्रिया ही मासिक स्राव थांबल्यानंतर करावी. अवस्थेनुरूप शरीरशुद्धीसाठी बस्ती (निरूह, अनुवासन, मात्रा इ.) उत्तर बस्ती आयोजिली जाते. तज्ज्ञ वैद्यांच्या मार्गदर्शनाखालीच वरील पंचकर्म करून घ्यावीत. ऋतुनुरूप वैद्यांच्या सल्ल्याने वमन करून मग विरेचन आणि त्यानंतर बस्ती असा उपक्रम असावा. तिशीनंतर सुखकर गर्भधारणा गर्भावस्था पूर्ती आणि सुखकर प्रसूतीसाठी स्नायूंमधील लवचिकता टिकवणे गरजेचे आहे. यासाठी शरीराला अभ्यंग आणि योनीमुखाशी पिचुधारण हे करावे. कंबर व Hip Grdle Flexible (लवचिक) राहावा म्हणून स्नेहन-स्वेदन, मात्रा बस्ती इ. गरजेनुरूप वैद्यांच्या सल्ल्याने करून घ्यावे. ७-१४-२१ या मात्रेत वरील उपक्रम करून घ्यावे लागतात. वरील उपक्रम गर्भधारणेपूर्वी तीन महिने सुरू करावे. नंतर गर्भधारणा योजावी. शारीरिक तयारीबरोबरच मानसिक तयारी होणेही गरजेचे आहे. Acceptance महत्त्वाचा आहे. गर्भ राहिल्यापासून जशी स्वतःची व ओघाने गर्भाची काळजी घेतजी जाते, त्याचप्रमाणे बाळ वर्षाचे होईपर्यंत तरी किमान त्याची नीट काळजी घेणे गरजेचे आहे. यासाठी जन्मानंतर सहा महिन्यापर्यंत फक्त स्तनपानावर बाळाची वाढ होणे अपेक्षित आहे. शरीरामध्ये स्तन्य निर्मितीची क्षमता केवळ प्रसूतावस्थेतच असते, पण त्याचीही पूर्वतयारी आवश्यक आहे. माता होण्याचा मनात विचार आल्यापासून ते स्तनपान सुरू असेपर्यंत तरी स्तन्य उत्पत्ती, निर्मितीसाठी दूध पिणे गरजेचे आहे. जसे कॅल्शियमसाठी दुधाची गरज असते, तसेच स्तन्यनिर्मितीसाठीही दूध गरजेचे आहे. म्हणून गर्भिणी अवस्थेत व प्रसूतीनंतर विविध प्रकारच्या खिरी व लाडू, शिरा इ. खाण्यास दिले जाते. हे सर्व शास्त्रीय आहे, गावठी नाही. या गोष्टींचा अवलंब अवश्य करावा. या आहाराबद्दल पुढील लेखात विस्तृत सांगेन. मानसिक तयारी म्हणजे सकारात्मक वातावरण. घरामध्ये, विविध नात्यांमध्ये प्रेम-जिव्हाळा असणे महत्त्वाचे आहे. धकाधकीचे आणि तणावपूर्ण वातावरणात नवनिर्मितीला बाधा उत्पन्न होते. उभयतांमध्ये प्रेम, माया तर हवीच, पण त्याबरोबरच क्षमाशीलताही हवी. मतभेद होणार, पण ते स्वीकारणे गरजेचे असते. वातावरण शांत, समाधानी असावे. निर्मळ, प्रसन्न वातावरणात समस्या सोडविणे सोपे होते. हल्ली काही दाम्पत्यांना ऋतुकाळी (Ovulatory Period) मध्ये सुट्टी घेऊन बाहेरगावी जाण्याचा सल्ला दिला जातो, तो याच कारणासाठी. दैनंदिन जीवनातील ताणतणाव, धावपळीमध्ये एकत्र बसून बोलणेही कठीण झाले आहे, तर समागमाचा विषयच नको. यासाठी एकत्र विचार करून ध्येयाच्या दिशेने उभयतांना पावले उचलणे गरजेचे आहे. पुढील लेखमालेत पुरुष शरीरासाठीच्या शुद्धीक्रिया जाणून घेऊयात...