देवमाश्यावर जपानी संकट

देवमासा किंवा व्हेल मासा हा कोणेएकेकाळी एखाद्या देशाची श्रीमंती दाखवणारा मासा. म्हणजे एक काळ असा होता की, देवमाश्यांवरून जपान आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यात शीतयुद्धालाही सुरुवात होणार होती. म्हणूनच मग तेव्हा या देवमाशांचे प्राण वाचवण्यासाठी ‘इंटरनॅशनल व्हेलिंग कमिशन’ (आयडब्ल्यूसी) या स्वतंत्र समितीची स्थापना करण्यात आली. याची गरज पडली कारण, दुसऱ्या महायुद्धानंतर लोकांनी आपली प्रथिनांची गरज भागविण्यासाठी देवमाशांची शिकार करायला सुरुवात केली आणि यात जपानी सर्वात अग्रेसर. जपानमध्ये आजही रात्रीच्या जेवणात देवमाशाचं मांस असल्याशिवाय जपानी लोकांना जेवण जात नाही. पण, देवमाशांची घटणारी संख्या पाहता, १९६६ साली या ‘आयडब्ल्यूसी’ची स्थापना करण्यात आली. या समितीत समाविष्ट असणाऱ्या देशांवर देवमाशाच्या शिकारीवर बंदी घालण्यात आली. त्यामुळे अनेक देशांतील देवमाशांची अधिकृत शिकार बंद झाली. याचा फटका देवमाशाचे मांस विकणाऱ्या जपानला सर्वाधिक बसला आणि जपानने ‘आयडब्ल्यूसी’मधून बाहेर पडण्याचा निर्णय घेतला. खरंतर २०१७ पासूनच जपानमध्ये ‘व्यावसायिक व्हेलिंग’ सुरू करण्यासाठी ‘आयडब्ल्यूसी’कडे मागणी केली होती. मात्र, या समितीकडून परवानगी न मिळाल्यामुळे अखेर २०१९ मध्ये जपानने देवमाशाच्या शिकारीसाठी पुनश्च सुरुवात करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

‘आयडब्ल्यूसी’ने २००२ मध्ये केलेल्या अहवालानुसार संपूर्ण जगात केवळ पाच हजार ते १२ हजारच देवमासे उरले होते. एकेकाळी ‘समुद्रसंपत्ती’ म्हणून ओळखला जाणारा देवमासा हळूहळू नामशेष होणार असल्याची चिंता ‘आयडब्ल्यूसी’ या समितीला वाटली आणि या देवमासा संवर्धनाची जागतिक मोहीम हाती घेण्यात आली. २००२ मध्ये एकट्या अंटार्क्टिकामध्ये दोन ते तीन लाख इतकी देवमाशांची संख्या होती. याव्यतिरिक्त पूर्वी उत्तरी प्रशांत, अंटार्क्टिका आणि हिंदी महासागरात केवळ दोन हजार देवमासे उरले आहेत. मात्र, अशी सगळी परिस्थिती असतानाही जपानने या समितीतून वेगळं होण्याचा निर्णय घेतला आणि जुलैपासून ‘व्यावसायिक व्हेलिंग’ करण्याचा निर्णय घेतल्याचे जपानने जाहीर केले. ‘व्यावसायिक व्हेलिंग’ हे केवळ जपानमध्ये चालते असे नाही. या व्यवसायात ऑस्ट्रेलियाही आधी अग्रेसर होता, मात्र देवमाशांच्या संवर्धनासाठी ऑस्ट्रेलियाने देशात व्हेलिंग व्यवसायावर बंदी घातली. पण, जपानला हे असं करणं जमत नाही. कारण, जपानमध्ये व्हेलिंग व्यवसाय हा पारंपरिक व्यवसाय मानला जातो, त्यामुळे अधिकृतरित्या जपान या समितीत एवढी वर्षे असला तरी, जपानमध्ये अनधिकृतरित्या अनेकवेळा देवमाशांची शिकार केली जात होती.