''आमच्या तंत्रज्ञानासाठी तुम्हा भारतीयांना आम्ही मागू तेवढे पैसे द्यावेच लागतील,’’ अमेरिकन बॉसचे ते शब्द प्रदीपच्या कानात शिसे ओतल्यासारखे ओतले गेले. ‘माझ्या देशाला हा कमी लेखतोय,’ या निव्वळ एका भावनेने त्या भारतीय तरुणाने उत्तम पगार, कार, अलिशान घर देणारी नोकरी दोन मिनिटात सोडली. ’’या कंपनीचा प्रतिस्पर्धी म्हणून मी उभा राहीन,’’ असा त्याने मनाशी चंग बांधला. औषधी गोळ्यांना कलरकोटिंग करणार्‍या जगातील त्या एकमेव कंपनीला या पठ्ठ्याने स्वत:चा पर्याय उभा केला. गोर्‍या अमेरिकन बॉसचा माज उतरवला. शांत असणार्‍या कोणत्याही भारतीयाला जर डिवचले तर तो काय करू शकतो, हे संपूर्ण जगाने पाहिले. ही कहाणी आहे एका जिगरबाज भारतीय तरुणाची. ही कहाणी आहे, ’विनकोट’ ही जगातील दुसरी आणि संपूर्णत: भारतीय बनावटीची औषधी गोळ्यांना कलर कोटिंग करणार्‍या कंपनीच्या मालकाची, प्रदीप ताम्हाणेंची.

 

२६ जानेवारी १९५० साली संपूर्ण भारत देश प्रजासत्ताक झाल्याचा आनंद साजरा करत असतानाच दादर येथील ताम्हाणेंच्या घरी प्रदीपचा जन्म झाला. खरंतर हा योगायोगच म्हणावा लागेल. पोर्तुगीज चर्चजवळील एका मराठी माध्यमाच्या शाळेत प्रदीपचं शालेय शिक्षण पूर्ण झालं. घरचं वातावरण टिपिकल मध्यमवर्गीय असंच होतं. त्याकाळी टॅक्सीत बसणं म्हणजे मुलांसाठी एक पर्वणीच असायची. वर्षातून दोन-तीन वेळाच टॅक्सीमध्ये बसण्याची संधी मिळे. एकतर लालबाग परळसारख्या कोण्या नातेवाईकांकडे जायचे असेल तर, किंवा गावी जाताना एसटी डेपोत जाण्यासाठी नाहीतर मग कोणीतरी आजारी असेल तर... अशा त्याकाळच्या वातावरणात प्रदीप मोठा होत होता. मुळात हुशार असल्याने शालेय जीवनात तो यशाची एकेक पायरी चढत होता. हाच कित्ता महाविद्यालयीन आयुष्यातदेखील त्याने गिरविला. दादरच्या कीर्ती महाविद्यालयातील विज्ञान शाखेतून त्याने पदवी आणि त्यानंतर पदव्युत्तर पदवीदेखील संपादन केली. त्याच दरम्यान एका कंपनीत नोकरी मिळाली. पगार होता फक्त ८०० रुपये. संशोधनाची आवड असल्याने दुसर्‍या एका कंपनीत संशोधन आणि विकास विभागात कलर इनचार्ज म्हणून त्याने नोकरी केली.

  

कालांतराने औषधी गोळ्यांवरील रंगीत आवरण तयार करणार्‍या एका अमेरिकन कंपनीत प्रदीपला नोकरी मिळाली. या कंपनीची शाखा लंडनमध्ये होती. तिथे प्रदीप काम करायचा. उत्तम पगार, मर्सिडीज कार, राहण्यासाठी आलिशान घर अशा सगळ्याच सुख-सुविधा पायाशी लोळण घेत होत्या. ही कंपनी मुख्यत: रेडीमिक्स पावडर तयार करीत असे. सुरुवातीला फक्त १३ किलो पावडर भारतात विकली जायची, मात्र प्रदीपच्या तंत्रज्ञानाने काही दिवसांतच हे प्रमाण ५ हजार किलोवर गेले. भारतातील सर्वांत मोठ्या ५ औषधी कंपन्यांना हेच तंत्रज्ञान पुरवले जाई. मात्र, त्याची किंमत अफाट होती. २५०० रुपये किमतीची ती पावडर २५ ते ३० हजार रुपयांना विकली जाई. इतकी मोठी तफावत असे. ही तफावत या कंपन्यांच्या लक्षात येत होती. याविषयी त्यांनी प्रदीपला सांगितलं देखील. मात्र हे तंत्रज्ञान पुरविणारी ती जगातील एकमेव कंपनी होती आणि तिचा बॉस एक अमेरिकन होता, ज्याच्यासमोर प्रदीपचं काहीच चालत नव्हतं, हे त्यांना माहीत होतं. खरंतर हा अमेरिकन बॉस प्रदीपचा चांगला मित्र होता. प्रदीपने शोधून काढलेल्या तंत्रज्ञानावर एके दिवशी एका व्याख्यानाचे आयोजन करण्यात आले होते. अनेक देशांतील औषधनिर्मिती करणारे उत्पादक, तंत्रज्ञ त्या व्याख्यानास आले होते. ४५ मिनिटांचं ते व्याख्यान त्या सगळ्यांना इतकं आवडलं की, ’’वेळेची मर्यादा तुम्हाला नाही. तुम्ही बोलत राहा,’’ असे त्या व्याख्यानमालेच्या गोर्‍या अध्यक्षाने प्रदीपला सांगितले. तब्बल साडेतीन तासानंतर व्याख्यान संपले. व्याख्यानास उपस्थित असलेल्या लोकांनी अनेक प्रश्न विचारले. व्याख्यान संपल्यानंतर प्रदीप कॉफीचा मग घेऊन बॉसच्या बाजूला बसला. बॉसने पण प्रदीपची तोंडभरून स्तुती केली. ही योग्य वेळ आहे, आपल्या भारतीय औषध निर्मात्या कंपन्यांच्या व्यथा सांगण्याची, हे हेरून प्रदीप बॉसला म्हणाला, ’’आपण भारतात आपलं कलर कोटिंगचं तंत्रज्ञान पुरवितो. मात्र, त्याचा दर प्रचंड आहे. तो दर कमी...’’ हे वाक्य पूर्ण होण्याच्या आतच त्या साडेसहा-सात फूट अमेरिकन बॉसने समोरच्या टेबलावर जोराने हात आपटला. आणि प्रदीपच्या अगदी डोळ्याजवळ बोट नेऊन मोठ्याने जवळपास किंचाळलाच. ‘‘You have to pay for our technology. तुम्हा भारतीयांना आमचं तंत्रज्ञान आम्ही सांगू त्या किमतीत घ्यावंच लागेल.’’

 

कोणाही भारतीयाला जिव्हारी लागेल असे ते शब्द ऐकल्यानंतर प्रदीपने २ मिनिटांचा अवधी मागितला. तो शांतपणे रिसेप्शनिस्टजवळ गेला. तिच्याकडून एक कोरा कागद घेतला. एका ओळीत राजीनामापत्र लिहिले. आपल्या घराची, गाडीची चावी देऊन तो शांतपणे तिथून निघून गेला. मात्र, मनाशी एक निश्चय होता. या अमेरिकन कंपनीला टक्कर देणारी स्वत:ची भारतीय कंपनी सुरू करण्याचा. तो भारतात आला. आई, बाबा आणि पत्नीला सारं काही सांगितलं. घरच्यांनी पूर्ण पाठिंबा दिला आणि घरातल्या किचनमध्येच सुरू झाली प्रयोगशाळा. रात्री सगळ्यांची जेवणे उरकल्यानंतर रात्री ११ ते सकाळी ५ या वेळेत ही प्रयोगशाळा चाले. तब्बल दीड महिन्यांच्या अथक संशोधनानंतर त्याला यश मिळालं आणि रेडिमिक्स पावडरचं तंत्रज्ञान विकसित झालं.

 

हे तंत्रज्ञान त्या अमेरिकन औषधाच्या तुलनेत १० पटीने स्वस्त होतं. बाजारपेठेत औषधी कंपन्यांसोबत ओळख होतीच. अशाच एका कंपनीच्या मालकाने ताम्हाणेंची ती रेडिमिक्स पावडर पाहिली आणि ताम्हाणेंना मिठीच मारली. एवढ्या स्वस्तात संपूर्ण भारतीय बनावटीची ती रेडीमिक्स कोटिंग पावडर म्हणजे अविश्वसनीय बाब होती. त्याने तत्काळ ५ किलो पावडरची ऑर्डर दिली. मात्र ’’आपल्याकडे एवढी लहान ऑर्डरसुद्धा पूर्ण करण्यासाठी तेवढं इन्फ्रास्ट्रक्चर नाही,’’ असं ताम्हाणेंनी सांगितलं. ’’तुम्ही जर आता ही ऑर्डर पूर्ण नाही करू शकलात, तर आयुष्यात पुढे या क्षेत्रात काहीच करू शकणार नाहीत.’’ कंपनीच्या त्या मालकाचे शब्द ताम्हाणेंच्या जिव्हारी लागले. त्यांनी चंग बांधला आणि ती ऑर्डर पूर्ण केली. पहिल्याच वर्षी त्यांची दीड कोटी रुपयांची उलाढाल झाली.

  

 

 

काही दिवसांनी त्यांना एक व्यावसायिक भागीदार मिळाला. खरा तर तो एक विकासक होता आणि त्याला झटपट विक्री करून पैसे पाहिजे होते. ताम्हाणेंच्या व्यवसायात संशोधन करून उत्पादन निघण्याची प्रक्रिया होती, ज्यास वेळ लागणार होता. तेवढा संयमनसल्याने अर्ध्यातच त्या भागीदाराने सोबत सोडली. कंपनी विकावी लागली. मात्र, ताम्हाणेंनी धीर न सोडता १९९७ साली ‘विनकोट्स कलर्स ऍण्ड कोटिंग प्रायव्हेट लिमिटेड’ नावाची नवीन कंपनी उभारली. अंबरनाथला कारखाना सुरू केला. आज ही कंपनी जगातील ५० हून अधिक देशांमधील औषधनिर्मिती करणार्‍या देशांना उत्पादन पुरविते. मनुष्यबळाकडे ताम्हाणेंचे विशेष लक्ष असते. कामगार हा कार्यक्षम राहावा यासाठी अंबरनाथ स्टेशन ते कारखाना अशी कामगारांना ने-आण करण्यासाठी रिक्षासेवा त्यांनी चालू केली होती. संध्याकाळी कामाची वेळ संपल्यानंतर कामगाराला एक मिनिट देखील थांबविले जात नाही. त्याने जास्तीत जास्त वेळ कुटुंबीयांसोबत घालवला पाहिजे, याकडे त्यांचा कटाक्ष असतो. एखादा कामगार अडचणीत असेल तर कंपनी त्याच्यामागे भक्कमपणे उभी राहते. एकेकाळी पत्र्याच्या घरात राहणारे कामगार स्वत:च्या टू बीएचके फ्लॅटमध्ये राहतात. जवळपास प्रत्येकाकडे किमान मोटरसायकल आणि कार आहेच. ताम्हाणेंकडे आज ५५ कामगार कार्यरत आहेत. मात्र, ५०० कामगारांच्या दर्जाचे कामकरण्याची कार्यक्षमता त्यांनी अंगी जोपासली आहे. अत्यंत मृदू आवाज, मवाळ प्रकृतीचे प्रदीप ताम्हाणे भारतीयत्वाने पेटून उठले आणि स्वत:मधील कणखर भारतीयाचे जगाला दर्शन घडवित पावडर कोटिंगमधील दुसर्‍या क्रमांकाच्या कंपनीची निर्मिती त्यांनी केली. यंदा भारताच्या स्वातंत्र्याला ७० वर्षे पूर्ण होत आहे आणि प्रदीप ताम्हाणेंसारखे देशभक्त उद्योजक हे खर्‍या अर्थाने भारताचं नाव समृद्ध करत आहेत.