मलेशियाच्या मातंग डोंगरावरील मरीआईचे मंदिर

 

 

 

मलेशियामध्ये अनेक पर्यटनस्थळे आहेत. यामध्ये द्वीप, समुद्रकिनारे, डोंगरदर्‍या आणि राष्ट्रीय उद्यानांचाही समावेश होतो. यापैकीच एक म्हणजे मलेशियामधील मातंग पर्वतरांग. त्या पर्वतरांगेला ‘तितिवांग्सा पर्वतरांगा’ असेसुद्धा म्हणतात. ही द्वीपकल्पीय मलेशियातील सर्वांत लांब पर्वतरांग म्हणून ओळखली जाते.

 

मातंग डोंगरावरील (माऊंट मातंग)सारवाक जंगलात अर्ध्या शतकाहून अधिक काळ दुर्लक्षित असलेले हिंदू मंदिर सापडल्याचा उल्लेख वाचनात आला. या मंदिरामुळे निश्चितच मलेशियामधील सारवाकच्या प्रदेशाच्या दोलायमान सांस्कृतिक इतिहासावर प्रकाश पडणार आहे. हे मंदिर सापडल्यामुळे जगभरातील पर्यटकांसाठी ते आकर्षणाचे केंद्र ठरले आहे. खरे तर, हे मंदिर प्रथम कसे आणि कोणी शोधले, माऊंट मातंग श्री महा मरियम्मन मंदिर, कुचिंग सारवाक असे नाव असलेल्या या मंदिराच्या इतिहासाचा शोध घेऊया...

 

अबी बिन बेंगगाली, बिदायुह-मेलानाऊ शिकारी जेव्हा मातंग जंगलाच्या मध्यभागी असलेल्या निर्जन इमारतीवर अडखळला, तेव्हा त्याला हे मंदिर दिसले. त्याला त्याच्या डोळ्यांवर प्रथम विश्वासच बसत नव्हता. असे मंदिर त्याने यापूर्वी कधीही पाहिले नव्हते. जेव्हा तो इमारतीजवळ आला, तेव्हा त्याला क्लिष्ट असे कोरीवकाम आणि बाहेरून सुशोभित केलेल्या हिंदू धर्माशी संबंधित मूर्ती दिसल्या. याविषयी जाणून घेण्याच्या उत्सुकतेने अबीने सावधपणे मंदिरासारख्या इमारतीत प्रवेश केला. तेव्हा त्याला एका विस्मयकारक दृश्याने चकित केले.

 

एक छुपे हिंदू मंदिर त्याला दिसले. अर्ध्या शतकाहून अधिक काळ हे मंदिर लोकांपासून दुर्लक्षित होते. मंदिराचा आतील भाग पूर्णपणे दिसायला सुंदर आणि उल्लेखनीय दिसत होता. या मंदिराच्या आतील भाग हा पूर्णपणे बेलियनपासून बनवला गेला आहे, जे सामान्यतः या प्रदेशात आढळणारे एक मजबूत कठडे होते. मंदिराच्या निर्मात्यांच्या स्थापत्यकलेचे तेज दर्शवणारी कलाकुसरही तितकीच आकर्षक.

 

 

 

अबी मंदिरात खोलवर जात असताना, त्याला हिंदू पौराणिक कथांमधील दृश्ये दर्शविणारी सुंदर भित्तिचित्रे पाहायला मिळाली. त्या भित्तिचित्रांवरील रंग काळाच्या कसोटीवर अजूनही टिकून आहेत आणि त्यामागील कलात्मकता खरोखरच उल्लेखनीय म्हणावी लागेल. अबीचा हा ऐतिहासिक शोध अनन्यसाधारण व आश्चर्यकारकच आहे. या शोधांचे महत्त्व लक्षात घेऊन, अबीने यांनी स्थानिक अधिकारी आणि वारसा संस्थांना दुर्लक्षित असलेल्या या मंदिराबद्दल माहिती दिली.

 

त्यामुळे शोधाची ही बातमी वेगाने सर्वत्र पसरली. मग काय, जगभरातील पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ, इतिहासकार आणि हिंदूधर्मीय भक्तांचे लक्ष या मंदिराने वेधून घेतले. मलेशिया येथील पुरातत्त्वशास्त्रज्ञांनी व तज्ज्ञांच्या एका चमूने या मंदिराच्या संरचनेचे अगदी बारकाईने परीक्षण केले. तिचे मूळ शोधण्याचा आणि त्याचे ऐतिहासिक महत्त्व निश्चित करण्याचा प्रयत्नदेखील केला. माऊंट मातंग येथील हे मंदिर श्री महा मरियम्मन देवीचे आहे. तिला दक्षिण भारतात ‘मरिअम्मा’ असे ओळखले जाते, तर महाराष्ट्रात तिला ‘मरीआई लक्ष्मी’ असे म्हटले जाते. मरीआईलाच ‘मातंगी’ म्हणतात.

 

भारतीय लोकांच्या स्थलांतरामुळे मलेशियातील सारवाकमध्ये हिंदू धर्माचे अस्तित्व आहे. वसाहतीच्या काळात हे मंदिर बांधले गेले असावे, असा अंदाज तज्ज्ञांनी वर्तविला आहे. श्री महा मरियम्मन देवीच्या मंदिराची बातमी लोकांपर्यंत पोहोचताच, लोकांची त्या ठिकाणी दर्शनासाठी गर्दी उसळू लागली. यात्रेकरू आणि पर्यटकांनी, मंदिराचे गूढ आणि सौंदर्य पाहून उत्सुकतेने त्याची आभा अनुभवण्याचा प्रयत्न केला. स्थानिक समुदायाने, संभाव्य आर्थिक आणि सांस्कृतिक मूल्य ओळखून, पायाभूत सुविधा विकसित करण्यासाठी आणि परिसरात पर्यटनाला चालना देण्यासाठी एकत्र काम केले.

 

दुर्लक्षित हिंदू मंदिराचा शोध या प्रदेशासाठी सांस्कृतिक दृष्टीने एक ‘टर्निंग पॉईंट’ ठरू शकतो. हे सारवाकच्या समृद्ध ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारशावर केवळ प्रकाश टाकत नाही, तर या क्षेत्राच्या विस्तीर्ण जंगलांमधील इतर लपलेल्या यांसारख्या खजिन्यांचा शोध आणि जतन करण्यासाठी उत्प्रेरक म्हणून प्रभावी ठरू शकते.

 

या दुर्लक्षित मंदिराच्या जीर्णोद्धाराची मोहीम 1968 मध्ये स्थानिक हिंदू समुदायाने हाती घेतली. त्यांनी तीन किमीचा मार्ग स्वच्छ केला, जो मूळतः ब्रूक्सच्या काळात बांधला गेला होता. तिथे वृक्षारोपण केले. तिथे एक चांगला छोटा रस्ता बांधला गेला. मंदिराचे दरवाजे, भिंती, खांब आणि लाकडावर नक्षीकाम करण्यासाठी भारतातून कारागीर बोलवले गेले. श्री महा मरियम्मन देवीचे बांधलेले मंदिर दि. 4 डिसेंबर 1970 रोजी दर्शनासाठी उघडण्यात आल्याचा उल्लेख सापडतो. या मंदिराच्या जीर्णोद्धारासाठी अनेक चिनी व्यापारी आणि भाविकांनी मोठ्या देणग्या देऊन मंदिरनिर्माण कार्यासाठी योगदान दिल्याचीही नोंद आहे.

 

 

 

तसेच डोंगराच्या पायथ्याशी श्री गणेशाचे एक मंदिर बांधण्यात आले आहे. बांधकामाचा खर्च (मलेशियन चलनानुसार) ठच 70 हजार आणि ठच 80 हजारांच्या दरम्यान आला आहे. या मंदिराच्या निर्माणकार्यासाठी निधीचा मोठा व एक महत्त्वपूर्ण भाग एकाच चिनी देणगीदाराकडून मिळाला. या चिनी इसामाने श्री महा मरियम्मन मंदिराला भेट दिल्यानंतर कृतज्ञता म्हणून ही देणगी दिली आहे.

 

माता देवी श्री महा मरियमम्मान (अम्मान)ची मुख्य कांस्यमूर्ती कुचिंगमधील एका छोट्या मंदिरात आणली गेली, जी मागे राहिली. 1991 मध्ये जालन रॉक येथील जमिनीच्या एक भागावर देवतेचे एक मोठे मंदिर बांधण्यात आले. त्यानंतर ही मूर्ती नवीन मंदिरात हलवण्यात आली, जिथे ती आजपर्यंत आहे.

 

मंदिराचा जीर्णोद्धार 2011 साली पूर्ण झाला. यानिमित्ताने एक पूजा (उच्च मास) आयोजित करण्यात आली. जेम्स लिओनेल ब्रूक आणि जेसन डेसमंड ब्रूक, शेवटच्या श्वेत राजाचे नातू चार्ल्स वायनर ब्रूक यांच्यासह सुमारे 500 भाविकांनी या सोहळ्याला हजेरी लावल्याचा उल्लेख आहे. जीर्णोद्धार पूर्ण झाल्यापासून भक्त नियमितपणे या मंदिरात दर्शनासाठी येत आहेत. हे मंदिर आता ‘कुचिंग बन हिंदू टेम्प असोसिएशन’च्या देखरेखीखाली आहे आणि प्रशासनाअंतर्गत त्याची देखभाल व व्यवस्थापन केले जाते.

 

(लेखक मातंग साहित्य परिषद, पुणेचे संस्थापक-अध्यक्ष आहेत.)

(संदर्भ : फोटो क्रेडिट : मलेशियन मंदिरे, बोर्निया)