घरी येती पाखरे

या आठवड्यात फाल्कन मादीने हंगामातील पहिले अंडे घातले गेले. पक्षीप्रेमी उत्सुकतेने याचे निरीक्षण करत आहेत. गेल्यावर्षी फाल्कनचा प्रजननाचा कार्यक्रम अयशस्वी ठरला होता. आता यावर्षी एका वेगळ्या मादी फाल्कनने घरटे ताब्यात घेतले आहे. ‘बर्डलाइफ ऑस्ट्रेलिया’च्या ‘व्हिक्टोरियन पेरेग्रीन प्रकल्पा’चे प्रमुख संशोधक डॉ. व्हिक्टर हर्ले यांच्या मते, या नवीन मादीच्या छातीवर थोड्या वेगळ्या खुणा आहेत, ज्यामुळे ती मागील वर्षीपेक्षा वेगळी पक्षी असल्याचे सूचित होते.

पेरेग्रीन फाल्कन्स त्यांच्या घरट्याच्या जागेचे खूप संरक्षण करतात. जर दुसर्‍या फाल्कनने घरटे ताब्यात घेण्याचा प्रयत्न केला, तर नवीन मादीला तिची अंडी सुरक्षित ठेवण्यासाठी घरट्याचा बचाव करावा लागतो. हे प्रादेशिक वर्तन पेरेग्रीन फाल्कनमध्ये सामान्य आहे, विशेषतः त्यांच्या लोकसंख्येचे पुनरुत्थान होत असल्यामुळे आणि अधिक पक्षी सर्वोत्तम घरट्यासाठी स्पर्धा करतात.कॉलिन्स स्ट्रीटचे घरटे अनेक वर्षांपासून पक्षीनिरीक्षकांसाठी आकर्षणाचे केंद्रबिंदू राहिले आहे. डॉ. हर्ले यांनी 1991 मध्ये शहराच्या इमारतीवरील छज्ज्यावर फाल्कन्सना प्रथम अंडी घालण्याचा प्रयत्न करताना पाहिले होते. जागेची संभाव्यता लक्षात घेऊन त्यांनी 1992 मध्ये खिडकीच्या उंच कड्यावर वाळूने भरलेला लाकडी ट्रे ठेवला आणि तेव्हापासून दरवर्षी या ठिकाणी फाल्कन्स परत येत आहेत.

कोविड-19 लॉकडाऊन दरम्यान, जेव्हा अनेक लोक घरात अडकले होते, तेव्हा सोशल मीडियावर फाल्कन्सना अधिकाधिक प्रेक्षक पाहत होते. घरट्याचे 24 तासांचे ‘लाईव्ह फुटेज’ हजारो लोकांसाठी मनोरंजन आणि कनेक्शनचा स्रोत बनले. फाल्कन्सचे दैनंदिन जीवन पाहणे म्हणजे साथीच्या आजाराच्या आव्हानांपासून अत्यावश्यक सुटका. या पक्ष्यांना समर्पित ‘367 कॉलिन्स फाल्कन वॉचर्स’ नावाचा फेसबुक ग्रुप आहे आणि त्याचा विस्तार झपाट्याने झाला आहे. जवळपास 50 हजार लोकांपर्यंत पोहोचले.

गेल्या आठवड्यापर्यंत सुमारे 400 लोक सक्रियपणे लाईव्ह प्रक्षेपण पाहत असल्याचे दिसून आले. आता लोक प्रजनन प्रक्रियेतील पुढील टप्प्याची आतुरतेने वाट पाहत आहेत. त्यांच्यासाठी नवीन प्रजनन हंगामाची उत्सुकता स्पष्ट आहे. प्रजनन हंगामाच्या सुरुवातीच्या काळात, नर आणि मादी फाल्कन घरट्याकडे दुर्लक्ष करत आहेत, असे निदर्शनास आले. ते जास्त वेळ अंड्यांवर बसत नाहीत, त्यांच्याकडे अनेकदा तासन्तास दुर्लक्ष करतात. परंतु, ही काळजी करण्यासारखी गोष्ट नाही. फाल्कन जाणूनबुजून पहिल्या काही अंड्यांचा विकास विलंबित करत आहेत. तातडीने उष्मायन न केल्याने, ते भ्रूणांची प्रारंभिक वाढ थांबवतात. ही पद्धत उबवणुकीची प्रक्रिया संक्रमित करण्यास मदत करते. यामुळे सर्व पिल्ले एकाच वेळी जन्माला येण्याची प्रक्रिया सुकर होते.

सर्व अंडी घातल्यानंतर, फाल्कन्स त्यांना सुमारे 38 अंश सेल्सिअस तापमानात ती उबवू लागतात. या तापमानात भ्रूणांचा विकास सुरू होतो. वेळ महत्त्वाची आहे; कारण जर पिल्ले खूप अंतराने बाहेर पडली, तर मोठी पिल्ले अन्नपुरवठ्यावर वर्चस्व गाजवू शकतात, जे लहान पिल्लांसाठी हानिकारक असू शकते. पहिल्या अंड्याचा विकास विलंबित करून फाल्कन्स सर्व पिल्लांना जगण्याची समान संधी आहे, याची खात्री करण्यास मदत करतात. अंडी घातल्यानंतर, सुमारे 32 दिवसांत अंडी उबवण्याची प्रक्रिया पूर्ण होते. तथापि, हवामानानुसार या वेळेत बदल असू शकतो. जर हवामान विशेषतः थंड असेल, तर उबवण्याची प्रक्रिया 40 दिवस घेऊ शकते. दुसरीकडे, जर हवामान उबदार असेल, तर अंडी 28 ते 29 दिवसांत उबवली जाऊ शकतात.

कॉलिन्स स्ट्रीटच्या गगनचुंबी इमारतीमध्ये नवीन मादी फाल्कन तिच्या पहिल्या प्रजनन हंगामाला सुरुवात करत आहे आणि जगभरातील पक्षीनिरीक्षक तिला बारकाईने पाहत आहेत. लाईव्ह-स्ट्रीमिंग कॅमेरे, ज्यांनी फाल्कन्सना लोकांच्या नजरेत आणण्यास महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. मेलबर्नच्या सीबीडीमध्ये या फाल्कन्सची उपस्थिती ही निसर्ग शहरी वातावरणाशी कसे जुळवून घेऊ शकतो, याची आठवण करून देते. कदाचित पक्ष्यांसाठी अयोग्य आश्रयस्थान वाटणारी ही गगनचुंबी इमारत फाल्कन पक्ष्यासाठी सुरक्षित निवासस्थान बनली आहे. वर्षानुवर्षे, त्यांनी या ठिकाणी अनेक पिल्ले वाढवली आहेत.