स्वाक्षरीचे ‘छंदोमयी’ प्रसाद देशपांडे

ज्येष्ठ कवी, लेखक, नाटककार नाशिकचे वैभव वि. वा. शिरवाडकर तथा कुसुमाग्रज यांना ‘ज्ञानपीठ पुरस्कार’ मिळाला. त्यावेळी, प्रसाद यांच्या शाळेत त्यांचा सत्कार आयोजित केला होता. त्याकाळी प्रसाद यांनी त्यांच्या अनेक कविता, कथा वाचलेल्या असल्याने आणि मराठीच्या शिक्षकांनी कुसुमाग्रज यांच्याबद्दल भरभरून सांगितल्याने शिक्षकांच्या मदतीने त्यांची स्वाक्षरी घेतली. या महान लेखकाच्या स्वाक्षरीने स्वाक्षरी संग्रहाची सुरुवात त्यांनी केली. मग शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाने ज्येष्ठ नाटककार लेखक वसंत कानेटकर, बाबूराव बागूल, नारायण सुर्वे, आप्पा टिळक अशा लेखकांच्या कविता कथा वाचल्यावर त्यांच्या घरी जाऊन त्यांच्या स्वाक्षर्‍या प्रसाद घेऊ लागले. जसजशा स्वाक्षर्‍या वाढू लागल्या, तसतसा त्यातील आनंद आणि अजून वेगवेगळ्या लेखकांच्या स्वाक्षर्‍या मिळविण्याची धडपड सुरू झाली. उन्हाळ्याच्या सुट्टीत गोदाकाठी मे महिन्यात 30 दिवस ‘वसंत व्याख्यानमाले’च्या ज्ञानयज्ञात अनेक विषयांवरच्या लेखकांची, तज्ज्ञांची व्याख्याने ऐकून त्यांच्या स्वाक्षर्‍या मिळविण्याचा आनंद घेऊ लागले.

अनेक महान मान्यवरांची व्याख्याने ऐकून यातून त्यांच्या यशाची रहस्ये, त्यांचे अनुभव ऐकून प्रभावित होऊन त्यांच्या स्वाक्षर्‍या प्रसाद यांनी संग्रहित केल्या. त्या काळात मोबाईल नसल्याने आणि वेळेवर छायाचित्रकार मिळत नसल्याने, ते क्षण छायाचित्रात कैद करता आले नाहीत. अभियांत्रिकीचे शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतरही त्यांनी प्रसाद यांनी स्वाक्षर्‍या आणि नाणी संग्रहाचा छंद कायम ठेवला. 1995 साली नोकरी लागल्यानंतरही ते या छंदासाठी आवर्जून वेळ देत होते. मोबाईलयुग अवतरल्याने त्यांनी पत्र लिहिणे आणि पुढे नाणी संग्रह थांबविला. आपण जसा संग्रह करत आहोत, तसे आणखी कोण करत असेल, असा प्रश्न प्रसाद यांना पडला. तेव्हा त्यांनी विविध वस्तूंचा संग्रह करणार्‍या संग्राहकांची भेट घेतली. पुढे नाशिकमधील अशा हौशी संग्राहकांचा त्यांनी व्हॉट्सअ‍ॅप ग्रुप सुरू केला. स्वाक्षरी, नाणी, पोस्ट, शंखशिंपले, गारगोट्या, किचेन, जुन्या वस्तू, शस्त्र, प्राण्यांचे दागिने, मोबाईल व्हाऊचर, दगड, माती अशा विविध संग्राहकांना त्यांनी एकत्र आले.

महाराष्ट्रभरातील संग्राहक यामध्ये सामील झाले. प्रसाद यांनी पहिली स्वाक्षरी कुसुमाग्रज यांची घेतली होती, त्यांचा ‘छंदोमयी’ नावाचा काव्यसंग्रह आहे. हेच नाव प्रसाद यांनी ग्रुपला दिला. या ‘छंदोमयी’ ग्रुपमध्ये पुढे सदस्यांची संख्या वाढत गेली. यात कोणताही व्यवहार होत नाही. एकमेकांचा संग्रह कसा वाढेल, अनुभव कसा वाटता येईल, हा मुख्य उद्देश या ग्रुपचा आहे. प्रसाद यांच्याकडे अनेक मान्यवरांच्या एक हजारपेक्षा अधिक स्वाक्षर्‍यांचा संग्रह आहे. तसेच, 100 ते 150 नाणी त्यांच्या संग्रही आहेत. स्वाक्षरीसोबतच प्रसाद यांच्याकडे सदर व्यक्तीचे पूर्ण जीवनचरित्रदेखील आहे. असे जीवनचरित्रासह स्वाक्षरी प्रदर्शनही कुसुमाग्रज स्मारकात भरविण्यात आले. संगीत, गायन, राजकारण, अभिनय, क्रीडा, समाजसेवा अशा विविध क्षेत्रांतील मान्यवरांच्या स्वाक्षरी त्यांच्या संग्रही आहे. यात अमिताभ बच्चन, व. पु. काळे, विश्वास पाटील, शिवाजी सावंत, सुधीर फडके, श्रीधर फडके, राम नारायण, पद्मजा फेणाणी, धनराज पिल्ले, शरद पवार, प्रकाश आमटे, आशा भोसले, अमोल पालेकर अशा मान्यवरांचा समावेश आहे.