कलियुगाचा प्रारंभ

 

 

देव भक्ताची उपेक्षा करीत नाही, हे सांगण्यासाठी या श्लोकांच्या गटात भगवंताचे अवतार थोडक्यात सांगावे, असे स्वामींच्या मनात होते. रामावतारानंतर स्वामी कृष्णावताराकडे वळले आहेत. त्या अवतारात भगवंत भक्तासाठी त्वरेने धावून येतो, असे त्याचे वैशिष्ट्य सांगितले आहे. परंतु, याच श्लोकात पुढे, हा ज्ञानी भगवंत कलियुगात मौन धरून बसला आहे, असे आपले निरीक्षण त्यांनी नोंदवले आहे. तो श्लोक असा आहे -

शकुनीच्या हातचलाखीने तेथेही तो हरला. सर्व भाऊ गुलाम होऊन खाली मान घालून दरबारात बसले. मग धर्मराजाला स्वतःलापणाला लावण्यास सांगण्यात आले. त्यातही धर्मराज हरला. मग दुर्योधनानेद्रौपदीला पणाला लाव म्हणून धर्माला सांगितले. द्युतात तो द्रौपदीलाही हरून बसला. दुर्योधनाच्या मते, आता द्रौपदीही गुलाम झाली असल्याने त्याने तिला दरबारात आणण्यासाठी दुःशासनाला पाठवले. दुःशासनाने तिला केसांना धरून बळजबरीने दरबारात आणले. तिचा आपल्या पराक्रमी पतिराजांवर व स्वतःच्या ज्ञानावर विश्वास होता. परंतु, आपले पती अगोदरच गुलाम होऊन खाली मान घालून बसले आहेत, तेव्हा ते आपले रक्षण करू शकणार नाहीत, हे तिने ओळखले. मग तिने आपल्या ज्ञानाचा उपयोग करायचे ठरवले. तिने बाणेदारपणे विचारले की, “धर्मराज प्रथम द्युतात हरला की, त्याने प्रथम मला पणाला लावले?” त्यावर दुर्योधन म्हणाला की, ’‘धर्म प्रथम हरला व माझा गुलाम झाला.” त्यावर द्रौपदीने असा युक्तिवाद केला की, धर्मराज जर प्रथम हरला, तर त्याला मला पणाला लावण्याचा अधिकारच उरत राहत नाही. तथापि, दरबारातील शिष्टमंडळाने असे मत व्यक्त केले की, धर्मराज स्वतःला पणाला लावून हरला असला तरी द्रौपदी त्याची पत्नी राहते, तेव्हा तिच्यावर धर्माचा अधिकार कायम राहतो. तेवढ्यात दुःशासनाने गुलाम म्हणून तिच्या वस्त्रालाच हात घातला.

आता कोणीच आपले रक्षण करू शकणार नाही, हे जाणून आर्तपणे तिने कृष्णाला साद घातली. त्याक्षणी आपली सर्व कामे बाजूला टाकून कृष्ण धावून आला. त्याने वस्त्रे पुरवून पांचालीची अब्रू राखली. नंतर तिने कृष्णाला विचारले, “तू माझी लाज राखलीस, पण यायला वेळ का लावला?” त्यावर कृष्ण म्हणाला, “मी लगेचच येणार होतो, पण तुला तुझ्या पतिदेवतांच्या पराक्रमावर व स्वतःच्या ज्ञानीपणाच्या युक्तिवादावर विश्वास होता. जेव्हा तो फोल ठरला व तू काकुळतीने मला हाक मारलीस, त्याक्षणी मी धावून आलो. भक्त जेव्हा माझ्यावर पूर्ण विश्वास टाकून आर्तपणे मला हाक मारतो, तेव्हा सर्व कामे बाजूला टाकून मी त्वरेने धावत येतो.” भक्तासाठी तत्क्षणी धावून जाण्याचा गुणविशेष भगवंताने कृष्णावतारात दाखवला आहे.

वैदिक परंपरेत भगवंत अवतार घेतो, असे सांगितले आहे. बुद्ध वेद मानत नाही, उलट त्याने वेदांची निंदा केली आहे. आत्म्याचे अस्तित्व मान्य नाही, अशा बुद्धाला भगवंताचा अवतार मानणे तर्कदृष्ट्या योग्य नाही, असे प्रा. के. वि. बेलसरे यांनी म्हटले आहे. ते योग्य आहे. ‘बोध्य’ याचा अर्थ ‘ज्ञानी’ असा आहे. कलियुगात या ज्ञानी भगवंताने मौन पत्करले आहे. तो फक्त आपल्या भक्तांशी ध्यानात बोलू शकतो. इतरवेळी त्याने मौन धारण केले आहे, असे असले तरी देव भक्ताची उपेक्षा करीत नाही. देवाला भक्ताचा अभिमान असतो. म्हणून माणसाने देवाची भक्ती सोडू नये, असे समर्थांचे सांगणे आहे.