कॅनोपी ब्रिजचे यश

 

 

 

डोनेशियाच्या उत्तर सुमात्रा प्रांतातील ‘कॅनोपी ब्रिज’ अधिवास संवर्धन उपक्रमाने जागतिक स्तरावर लक्ष वेधून घेतले आहे. या उपक्रमांतर्गत ऑरंगुटान माकडांसाठी विशेष पूल बांधले जात आहेत. जेणेकरून ते जंगलाच्या दोन भागांमध्ये सुरक्षितपणे फिरू शकतील. या प्रकल्पाचा मुख्य उद्देश या माकडांच्या संख्येत आवश्यक अनुवांशिक विविधता टिकवून ठेवणे आणि त्यांचे अधिवास संरक्षित करणे आहे. विशेषतः सुमात्रन ऑरंगुटान आणि इतर प्रजातींच्या संवर्धनासाठी हा प्रकल्प महत्त्वाचा आहे.

 

या प्रकल्पाची सुरूवात पाकपाक भारत जिल्ह्यात झाली. या जिल्ह्यात रस्ते आणि इतर पायाभूत सुविधांचा विस्तार करण्यात येत आहे. या विकासामुळे स्थानिक जैवविविधतेवर, विशेषतः वृक्ष-निवास करणार्‍या माकडांवर, नकारात्मक प्रभाव पडत आहे. रस्त्यांच्या विस्तारामुळे जंगलाचे भाग विभक्त होऊन प्राणी सहजपणे हालचाल करू शकत नाहीत. अधिवासाचे खंडन प्रजातींमध्ये अनुवांशिक बदल घडवून आणते, ज्यामुळे त्यांची प्रजनन क्षमता कमी होते.

 

या समस्येवर उपाय म्हणून स्थानिक स्वयंसेवी संस्था आणि सरकारी प्राधिकरणांनी मिळून व्यस्त रस्त्यांवर वन्यजीवांसाठी सुरक्षित कॉरिडोर तयार करण्याचा निर्णय घेतला. ‘कॅनोपी ब्रिज प्रकल्प’ २०२२ साली सुरू करण्यात आला आणि आतापर्यंत लगन-पगींदर रस्त्यावर पाच पूल बांधले गेले आहेत. हे पूल त्या ठिकाणी बांधले गेले आहेत, जिथे रस्त्यांमुळे माकडांची लोकसंख्या विभक्त झाली होती. प्रत्येक पुलाचे डिझाईन विविध प्रजातींच्या गरजांनुसार केले गेले आहे. चपळ प्राण्यांसाठी एकल दोरीचे पूल, तर स्थिरतेसाठी आडव्या शिडीचे पूल उपलब्ध करून दिले गेले आहेत. कॅमेरा ट्रॅपच्या मदतीने लंगूर, मकाक आणि काळ्या राक्षस गिलहरी यांसारख्या प्राण्यांचे फोटो घेतले गेले आहेत, ज्यामुळे प्रकल्पाच्या यशाचे संकेत मिळाले आहेत. या पूल बांधणी प्रक्रियेत स्थानिक कामगारांना सहभागी करण्यात आले आहे. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर काही धर्मादाय संस्थांनी, विशेषतः युके आणि नेदरलॅण्डमधील, या प्रकल्पाला निधी पुरवला आहे. प्रत्येक पुलावर कॅमेरा ट्रॅप्स बसवलेले आहेत, ज्यामुळे प्राण्यांच्या वापरावर लक्ष ठेवले जाते. स्थानिक प्रशासनाने ड्रायव्हर्सना सावध करणारी चिन्हे लावली आहेत आणि पूल सुरक्षित ठेवण्यासाठी नियमित गस्त घेतली जाते.

 

या प्रकल्पामुळे माकडांच्या संवर्धनात महत्त्वाची पायरी उचलली गेली आहे, तरीही एक आव्हान बाकी आहे. धोक्यात असलेल्या सुमात्रन ऑरंगुटान अद्याप या पुलांचा वापर करताना दिसलेले नाहीत. ऑरंगुटान त्यांच्या जीवनातील ९० टक्के वेळ जंगलात झाडांमध्ये घालवतात आणि पर्यावरणीय समतोल राखण्यात मदत करतात. त्यांच्या अस्तित्वाशी पर्यावरणाचा एक संवेदनशील समतोल असतो, ज्यामुळे जंगलात विषम पर्यावरणीय प्रभाव होऊ शकतो. ऑरंगुटानची संख्या कमी झाल्यास स्थानिक लोकांवरही याचा परिणाम होऊ शकतो.

 

‘कॅनोपी ब्रिज प्रकल्प’ हा विकास आणि संवर्धन यामध्ये संतुलन साधण्याचा एक सकारात्मक प्रयत्न आहे. ज्या ठिकाणी पायाभूत सुविधा विकसित होत आहेत, त्या ठिकाणी जंगलांच्या तुकड्यांमध्ये दुवा ठेवण्यासाठी हे पूल महत्त्वाचे ठरू शकतात. जर अधिक पूल बांधले गेले आणि विद्यमान पूल सुधारले गेले, तर हा प्रकल्प सुमात्रातील संपूर्ण जंगलातील प्राण्यांसाठी एक महत्त्वाचे साधन बनू शकतो. वन्यजीवांसाठी सुरक्षित अधिवास, त्यांचे प्रजनन आणि वन्यजीव संवर्धन यामध्ये संतुलन राखण्याच्या उद्देशाने हा प्रकल्प आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एक आदर्श निर्माण करतो. ‘कॅनोपी ब्रिज प्रकल्प’ सुमात्राच्या प्राइमेट संवर्धनासाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. अधिवासाच्या विभाजनामुळे धोक्यात आलेल्या प्रजातींना पुन्हा एकत्र आणण्याचा प्रयत्न यशस्वी होत आहे.

 

मानवी विकासामुळे वन्यजीवांवरील धोके वाढत असले, तरी या उपक्रमामुळे संतुलित संवर्धन शक्य होईल. पर्यावरण संवर्धनाच्या या अभिनव दृष्टिकोनातून प्रेरणा घेऊन भविष्यात इतर ठिकाणीही अशीच पावले उचलली जावीत, यासाठी संवर्धन तज्ज्ञ आशावादी आहेत. ‘कॅनोपी ब्रिज प्रकल्पा’ने वन्यजीवांच्या संरक्षणात महत्त्वाची भूमिका निभावली आहे. यामुळे प्रजातींची संख्या वाढविण्यात मदत होईल. प्रकल्पाच्या यशामुळे स्थानिकांमध्ये जागरूकता वाढेल आणि तेही या उपक्रमात सहभागी होतील. त्यामुळे पर्यावरणीय संतुलन राखण्यास मदत होईल आणि वन्यजीवांच्या अस्तित्वाला दीर्घकालीन संरक्षण मिळेल.