कोकणात होणार ५०० समुद्री कासवांचे टॅगिंग; कासवांच्या जगातील 'ही' गुपितं उलगडणार

मुंबई (अक्षय मांडवकर) : कोकणात यंदाच्या सागरी कासवांच्या विणीच्या हंगामात सुमारे ५०० कासवांचे ‘फ्लिपर टॅगिंग’ करण्यात येणार आहे (flipper tagging). ‘भारतीय वन्यजीव संस्थान’कडून (डब्लूआयआय) संपूर्ण भारतभरात राबविण्यात येणार्‍या सागरी कासव गणनेच्या प्रकल्पाअंतर्गत हे काम केले जाणार आहे (flipper tagging). यामुळे कोकणात अंडी घालण्यासाठी येणार्‍या कासवांची दीर्घकालीन नोंद ठेवण्यामध्ये मदत मिळणार आहे. (flipper tagging)

 

 

दरवर्षी नोव्हेंबर ते मार्च या काळात कोकणातील समुद्रकिनार्‍यांवर ‘ऑलिव्ह रिडले’ प्रजातीच्या सागरी कासवाच्या माद्या अंडी घालण्यासाठी येतात. तर काही किनार्‍यांवर ग्रीन सी कासवाच्या माद्यादेखील अंडी घालतात. वनविभागाच्या नोंदीनुसार रायगड जिल्ह्यातील चार, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील प्रत्येकी १५ किनार्‍यांवर कासवांची घरटी सापडतात. सागरी कासवांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करण्यासाठी वनविभागाच्या कांदळवन कक्षाने ‘डब्लूआयआय’च्या मदतीने २०२१-२२ साली एकूण सात कासवांवर ‘सॅटलाईट टॅग’ बसविले होते. मात्र, काही महिन्यांमध्येच ते अकार्यान्वित झाले. याच पार्श्वभूमीवर आता कासवाच्या कवचावर ‘सॅटेलाईट टॅग’ न बसवता त्यांच्या फ्लिपरवर म्हणजे परांवर सांकेतिक धातूची पट्टी बसविण्यात येणार आहे. संशोधनाच्या शास्त्रीय भाषेत याला ‘फ्लिपर टॅगिंग’ म्हटले जाते.

 

 

 

 

केंद्रीय पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल (एमओईएफ) मंत्रालयाच्या ‘व्यापक एकात्मिक वन्यजीव अधिवास विकास’ (आयडीडब्लूएच) या योजनेचा भाग म्हणून पूर्ण भारतभर सागरी कासवांच्या संख्येच्या अंदाज घेण्यात येणार आहे. ‘राष्ट्रीय सागरी कासव कृती आराखडा, २०२१-२६’ या आरखड्यातील तरतुदींनुसार ‘डब्लूडब्लूआय’मार्फत भारतातील पूर्व आणि पश्चिम किनारपट्टीवर सागरी कासवांची गणना करण्यात येणार आहे. या गणनेचा एक भाग म्हणून कोकण किनारपट्टीवर विणीसाठी येणार्‍या सागरी कासवांचे ‘फ्लिपर टॅगिंग’ करण्यात येणार आहे. कासवांना ‘सॅटलाईट टॅग’ केल्यानंतर त्याच्या निश्चित स्थानाची माहिती येण्यासाठी बराच कालावधी लागतो. अशा वेळी कासवांना जर ‘फ्लिपर टॅग’ लावल्यास ते कासव कितीही वर्षांनंतर पुन्हा किनार्‍यावर आल्यास टॅगवरील क्रमांकानुसार त्याची सविस्तर माहिती मिळते.

 

‘फ्लिपर्स टॅग’ हे सर्वात सामान्य टॅग आहेत, जे जगभरात समुद्री कासवांना चिन्हांकित करण्यासाठी वापरले जातात. ते एकतर धातूपासून किंवा प्लास्टिकपासून बनवलेले असतात आणि ते कासवाच्या कातडीला छेदून लावण्यात येतात. कासवाला पोहण्यासाठी उपयोगात येणारे एकूण चार पर असतात. ‘फ्लिपर्स टॅग’ हे पुढच्या दोन परांना लावले जातात. या टॅगवर विशिष्ट सांकेतिक क्रमांक असतो आणि टॅग करणार्‍या संस्थेचे नाव व संपर्क क्रमांक असतो. ज्यामुळे हे कासव पुन्हा सापडल्यास टॅगवर नमूद केलेल्या माहितीवरून त्याची ओळख पटवता येते. समजा भविष्यात एका पराला इजा होऊन पर तुटल्यास दुसर्‍या परावरील टॅग अबाधित राहतो. ज्यामुळे माहिती मिळते. ‘फ्लिपर्स टॅगिंग’मुळे कासवाच्या सखोल स्थलांतराची माहिती मिळत नसली तरी, कासव कोणत्या प्रदेशातून कोणत्या प्रदेशात जात आहे, ते पुढच्या वर्षी विणीसाठी कुठे जात आहे, अशा स्वरुपाची दीर्घकालीन माहिती मिळण्यास मदत होते.

 

 

महाराष्ट्रात आम्ही ५०० सागरी कासवांना ‘फ्लिपर टॅगिंग’ करण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. यासाठी गुहागर, आंजर्ले आणि वेळास अशा तीन किनार्‍यांची निवड केली आहे. हा प्रकल्प वनविभागाच्या ‘कांदळवन प्रतिष्ठाना’च्या साहाय्याने आम्ही महाराष्ट्रामध्ये राबविणार आहोत. त्यांच्या कर्मचार्‍यांच्या मदतीने किनार्‍यावर विणीसाठी येणार्‍या मादी सागरी कासवांनी अंडी घातल्यानंतर त्यांना पकडण्यात येईल. त्यानंतर ‘फ्लिपर टॅग’ करून पुन्हा समुद्रात सोडण्यात येईल. - डॉ. आर. सुरेश कुमार, वरिष्ठ शास्त्रज्ञ, डब्लूआयआय