फसलेल्या काकांची कहाणी

'म्हातारं जिथं जातंय तिथं चांगभलं व्हतयं' राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाचे ज्येष्ठ नेते शरद पवार यांचे कौतुक करण्यासाठी काढलेले हे उद्गार. राजकारणाचा ६० वर्षांपेक्षा जास्त अनुभव असलेले शरद पवार, महाराष्ट्राच्या विधानसभेच्या निवडणुकीत मात्र अपयशी ठरले. एरवी विरोधकांना कात्रजचा घाट दाखवण्याची भाषा करणारे शरद पवार, त्यांनीच निर्माण केलेल्या महाविकास आघाडीला वाचवण्यात अपयशी ठरले. काकांच्या तालमीत तयार झालेल्या पुतण्याने, राजकारणाच्या आखाड्यात काकांनाच चितपट केले. अजित पवारांच्या राष्ट्रवादी गटाने ४१ जागा जिंकल्या, तर दुसऱ्या बाजूला काकांना मात्र, १० जागांवर समाधान मानावे लागले.पवारांना आलेल्या अपयशाचे पहिले कारण म्हणजे नकारात्मक प्रचारावर दिलेला भर. निवडणुकीच्या रिंगणात उतरताना, मतदारांचा विश्वास संपादन करण्यासाठी, सूत्रबद्ध कार्यक्रमाची योजना आखावी लागते. पवारांच्या राष्ट्रवादी काँग्रेसकडे नेमके याच गोष्टीचा अभाव होता. महायुतीच्या नेत्यांवर शेरेबाजी करत, त्यांच्याच क्रियेला प्रतिक्रीया देण्याचे काम शरद पवार आणि त्यांचा गट करत होता. पंतप्रधान मोदींच्या कामावर टिका करण्यातच त्यांचा बहुतांश वेळ वाया गेला. लोकांच्या नेमक्या समस्या काय, त्यांचं समाधन कसं होईल या महत्वाच्या गोष्टींना बगल देत, राजकारणाच्या आरोप प्रत्यारोपात शरद पवार अडकले. पवारांना आलेल्या अपयशाचे दुसरे कारण म्हणजे महायुतीच्या आकलनाचा अभाव. अजित पवार महायुतीमध्ये सामील झाले आणि महायुतीची शक्ती द्विगुणीत झाली. महायुती सरकारने शेतकऱ्यांसाठी घेतलेले निर्णय असो किंवा लाडकी बहीण सारखी योजना. निव्वळ प्रचाराच्या जोरावर नाही, तर प्रत्यक्षात लोकांसाठी केलेल्या कामामुळे महायुतीचा सर्वत्र डंका वाजला. मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे, भाजपचे देवेंद्र फडणवीस, राष्ट्रवादीचे अजित पवार यांची लोकप्रियता शिगेला पोहोचली. लोकांसाठी काम करणारे, लोकाचे सरकार सत्तेतवर आले आहे याची जनतेला खात्री पटली. राजकारण आणि निवडणुकींच्या रिंगणात हीच लोकप्रियता पवारांना हेरता आली नाही. पवारांना आलेल्या अपयशाचे तिसरे कारण धर्मविरोधी लोकांची संगत. संभाजी ब्रिगेड या संघटनेच्या अधिवेशनात, ज्ञानेश महाराव या पत्रकाराने हिंदू देवी देवातांबद्दल प्रक्षोभक विधानं केली. सदर प्रकरणाबद्दल आक्रोश व्यक्त केला गेला आणि नंतर, महाराव यांनी माफी सुद्धा मागितली. महाराव ज्या व्यासापीठावर ही विधानं करीत होते, त्याच व्यासापीठावर शरद पवार सुद्धा उपस्थिती होते. शरद पवार यांना ही विधानं मान्य होती का, हा प्रश्न लोकांनी विचारायला सुरूवात केली. धर्मविरोधी वक्तवयं करणारे, समाजातील एकतेला सुरूंग लावणाऱ्या लोकांना पवारांचा छुपा पाठिंबा असतो का, या आशयाच्या चर्चेला उधाण आलं. पवारांना आलेल्या अपयशाचे चौथे कारण म्हणजे त्यांची फसलेली इकोसिस्टम.

स्वतःला पुरोगामी म्हणवणाऱ्या लोकांची जोडगोळी ही कायम शरद पवार यांच्या राजकारणाचे कौतुक कसे करत असते हा एक संशोधनाचा विषय. 'निर्भय बनो'या नावाखाली सुरू केलेली चळवळ लोकसभेच्या वेळेला पवारांच्या आणि मविआच्या पाठशीही उभी राहिली. परंतु विधानसभेला त्यांना तितकासा प्रतिसाद मिळाला नाही. महाविकास आघाडीच्या नेत्यांनीच निर्भय बनोकडे पाठ फिरवली. लोकांचं मत बदलण्यात ही इकोसिस्टम अपयशी ठरली. दुसऱ्या बाजूला सज्जाद नोमानी या मौलवीने एक बाजूला व्होट जिहादची घोषणा केली आणि दुसऱ्या बाजूला शरद पवार यांना आपला सेनापती म्हणून घोषित केले. नोमानी हा कुणाचा माणूस आहे, त्याचा बोलावता धनी कोण असा प्रश्न सगळ्यांनाच पडला. अहिल्यानगरच्या दौऱ्यावर असताना, तिथल्या मुस्लीमांच्या एक शिष्ठ मंडळाने जिल्ह्याचे नाव पुन्हा अहमदनगर करण्याचा प्रस्ताव शरद पवारांच्या समोर ठेवला. निवडुण आल्यास हा प्रस्ताव मान्य केला जाईल असे त्यावेळेस पवार म्हणाले. नामांतराला विरोध करण्याचा हा प्रकार पवारांना चांगलाच नडला. पवारांच्या अपयशाचे पाचवे कारण म्हणजे निष्प्रभ झालेले जरांगे फॅक्टर. मनोज जरांगे पाटील यांनी जेव्हा मराठा आरक्षणाचं आंदोलन सुरू केलं, तेव्हा महायुतीला याचा फटका बसेल की काय असा प्रश्न विचारला गेला, परंतु काळाच्या ओघात, मराठवाड्यातील चित्र बदललं. मराठा समाजाच्या उत्कर्षासाठी महाविकास आघाडीकडे कुठलीही योजना नव्हती. महायुतीच्या नेत्यांच्या विजयासाठी जातीवादाच्या भिंती तोडून संघटीत मतदान केलं गेलं. जातीपातीचं राजकारण करून सत्ता हस्तगत करण्याचे मनसुबे मराठावाड्यातल्या मतदारांनी हाणून पाडले. मराठवाडा ही शरद पवारांसाठी प्रयोगभूमी असल्याचं बोललं जात होतं. ह्यावेळेस मात्र पवारांचे प्रयोग फळाला आलेले नाहीत, असच म्हणावे लागेल. विधानसभेच्या निवडणुकीत महायुतीला जनतेने कौल दिला आणि महाविकास आघाडीला विश्रांती घ्यायाला सांगितली. दुभंगलेल्या आघाडीला आत्मचिंतन करण्याची गरज आहे हे स्पष्टच आहे. जातीवादाचे राजकारण करून सत्तास्थापन करण्याचा उद्देश महाराष्ट्रात बऱ्याच लोकांनी केला होता. पण महाराष्ट्राच्या जनतेने वेळोवेळी अशा लोकांना पराभवाची धूळ चारली आहे. दिल्लीतल्या औरंगजेबला आव्हान देणं असो किंवा हिंदुस्थानच्या रक्षणासाठी पानिपतावर रक्त सांडणं असो, महाराष्ट्राने कायम राष्ट्र घडवण्याचा विचार केला. क्रांतिकारक सेनापती बापट यांच्याच शब्दात सांगायचे म्हणजे महाराष्ट्र मेला तरी राष्ट्र मेले, मराठय़ांविना राष्ट्रगाडा न चाले. खरा वीर वैरी पराधीनतेचा महाराष्ट्र आधार या भारताचा.