आनंदोत्साहाचा दीपोत्सव...

 

 

 

 

दिवाळी किंवा दीपावली, दिव्यांचा दिमाखदार उत्सव, हा एक उत्साही उत्सव...हा सण भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशात, सणाच्या आनंदात स्वतःला रममाण करण्याचा उत्सव.... रस्त्यावरून जाताना, पदोपदी तुम्हाला हवेत भरणारा प्रकाश, आनंद आणि उत्साह भारावून टाकतो. धर्माच्या पलीकडे जाणारा आणि देशाच्या कानाकोपर्‍याला प्रकाशमान करणारा हा सण भारताच्या सांस्कृतिक उत्सवांमध्ये दिवाळीला महत्त्वाचे स्थान देतो.

 

दिवाळीची ऐतिहासिक उत्क्रांती हा एक आकर्षक प्रवास आहे, जो अनेक शतकांपासून या उत्सवाला खास आकार देणारे विविध सांस्कृतिक प्रभाव प्रतिबिंबित करतो. हजारो वर्षांपूर्वीच्या संस्कृत महाकाव्यात, रामायण या प्राचीन भारतीय ग्रंथांमध्येही दिवाळीचा उल्लेख आढळतो. या ग्रंथांमधील दिवे आणि उत्सवांचे वर्णन दिवाळीशी संबंधित सुरूवातीच्या परंपरांची झलक देतात. ही संकल्पना पारंपरिक हिंदू पौराणिक कथांमध्ये खोलवर रुजलेली आहे आणि ती या उत्सवाच्या काळात पाळल्या जाणार्‍या विविध विधी आणि परंपरांच्या तयारी करते.

 

दिवाळीची आख्यायिका प्रामुख्याने भगवान विष्णूचा अवतार मानले जाणार्‍या प्रभू श्रीरामांशी संबंधित आहे. राक्षस राजा रावणाचा पराभव करून आपल्या अयोध्येच्या राज्यात प्रभू रामचंद्रांनी परतणे, या महापराक्रमी विजयासाठी दिवाळी साजरी केली जाते. रामाचा विजय अधर्माची हार व धर्माच्या विजयाचे प्रतीक आहे. दिवे आणि फटाक्यांची रोषणाई हे आपल्या जीवनातील अंधार दूर करण्याचे आणि प्रकाशाच्या आगमनाचे प्रतीकात्मक प्रतिनिधित्व आहे.

 

दिवाळीशी जोडलेली आणखी एक महत्त्वाची पौराणिक कथा भगवान कृष्णाने पराभूत केलेल्या नरकासुर या राक्षसाभोवती फिरते. विजयाचे प्रतीक म्हणून, लोक अंधारावर विजय मिळवण्यासाठी सद्भावना आणि धर्माच्या पुनर्स्थापनेच्या स्मरणार्थ दिवे लावतात. या पौराणिक कथा दिवाळीला केवळ सांस्कृतिक खोलीच प्रदान करीत नाहीत, तर नैतिकतेचे महत्त्व आणि वाईटावर चांगल्याची मात, यावर भर देत चांगुलपणाचा, सत्याचा आणि न्यायाचा विजय होतो, याचे महत्त्व दर्शवितात.

 

दिवाळी या सणाची वैश्विक भावना कौतुकास्पद आहे. अशा या सणाची भावना खरोखरच एका विशिष्ट समुदायापुरती किंवा श्रद्धेपुरती मर्यादित नाही. आपण कधी विचार केला आहे का की, आपण वेगवेगळे सण उत्साहात का साजरे करतो? सण ही समाजासाठी एक सुरक्षा झडप आहे. ते एक सामाजिक व्यासपीठ आहे. सण साजरे करताना आपण सर्व क्षुल्लक मतभेद दूर करून, हेवेदावे विसरून एकत्र येतो. सण हा सर्व सकारात्मक संवेदनांचा आणि आनंदाचा उत्सव असतो. हा काळ आपुलकी, वैभवशाली मानवी गुण आणि परानुभूतीच्या उदात्ततेचा काळ आहे. एखाद्या सणाच्या वेळी अंतरंगातून येणारी आनंदाची एक विशिष्ट स्पष्ट भावना आपण सगळेच अनुभवत असतो.

 

सण म्हणजे सुंदर रमणीय भावनांचा अविष्कार. अगदी अविश्वासू आणि नास्तिकांना देखील दिवाळीसारख्या सणातली आनंद आणि भव्यता आवडते. हेच कारण आहे की, डच लोक नेहमी म्हणतात, “प्रत्येक दिवस सण असल्यासारखे जीवन साजरे करा.” तसेच, ‘प्रेम’ नंतर ‘सण’ हा कोणत्याही भाषेतील शब्दावर सर्वाधिक भाष्य करणारा जगातील दुसरा प्रसिद्ध छान आणि हृदयस्पर्शी शब्द आहे.

 

पिढ्यान्पिढ्या चालत आलेली दिवाळी किंवा दीपावलीची परंपरा चालीरीतींच्या समृद्ध विणीमध्ये विणली गेली आहे, ज्यामुळे या प्रकाशाच्या उत्सवाला सांस्कृतिक महत्त्व दिले जाते. दिवाळीच्या परंपरेचा मुख्य भाग पूजा आहे. एक धार्मिक पूजा जी विविध प्रदेश आणि समुदायांमध्ये भिन्न प्रकारची असू शकते. परंतु, सर्वत्र देवतांचे आशीर्वाद मागणे हेच समाविष्ट असते. दिव्यांच्या प्रकाशात गहन प्रतीकात्मकता आहे. पूजा समारंभासाठी कुटुंबे, मित्रमंडळी एकत्र येतात. त्यामुळे आदराचे, प्रेमाचे आणि कौटुंबिक वातावरण निर्माण होते. निखळ आनंदाचे क्षण आजच्या धकाधकीच्या जीवनात अलीकडे दुर्मीळ झाले आहेत. दिवाळीसारखे सण ते दुर्मीळ क्षण उपलब्ध करून देतात आणि आपले चैतन्य वाढवतात. आपल्याला एक उबदारपणाची अनुभूती येते. कुठलाही उत्सव साजरा करणे म्हणजे जीवनाचा उत्सव साजरा करणे होय. आनंदाचे वैविध्यपूर्ण आणि उत्साही क्षण साजरे करणे होय. सण हा संदेश घेऊन येतो की, आपण अजून कठोर झालो नाही. आपल्या सर्व शांतताप्रिय क्षमतांसह आपण आनंद देणारे-घेणारे मानव आहोत. लवकरच आपण सगळे हा दिव्यांचा सण, दीपावली, त्यानंतर भाऊबीज, कार्तिक पौर्णिमा असे सणे साजरे करणार आहोत. त्यामुळे जवळ येत असलेल्या इंग्रजी नववर्षाच्या अखेरपर्यंत चालणार्‍या सणासुदीच्या हंगामाचे अगदी जल्लोषात स्वागत करा आणि प्रत्येक दिवस जणू सण आहे, असे साजरे करून तो उत्साह, तो आनंद द्विगुणित करा.

 

थोडक्यात, असा हा दिवाळीचा सण संपूर्ण जगाला प्रकाशमान करतो. प्रकाश, विजय आणि आध्यात्मिक ज्ञानाचा असा हा दीपोत्सव भिन्न-भिन्न समुदायांना एकत्र आणते. भगवान रामाचे पुनरागमन, महावीरांचे ज्ञान, गुरू हर गोविंदजी यांनी केलेली मुक्ती किंवा सम्राट अशोकाचे धर्मांतर असो, हा सण चांगुलपणा, शहाणपण आणि सामायिक मानवी तळमळ प्रतिबिंबित करतो. दिवे लखलखतात, रांगोळी उंबरठे सुशोभित करते आणि प्रार्थना गुंजतात. दिवाळी हा एक सार्वत्रिक सण बनतो, जो धार्मिक सीमा ओलांडतो, मानसिक आरोग्य वृद्धिंगत करतो, आनंद, आशा आणि जीवनातील नवीन शुभारंभाचे वचन देतो...