जागतिक युद्ध आणि भारत

इस्रायलवर इराणने केलेल्या हल्ल्यानंतर, मध्य-पूर्व भागात संघर्ष आणखी वाढण्याची शक्यता आहे. त्याचा परिणाम आंतरराष्ट्रीय बाजारात तेलाच्या किमती तीन टक्क्यांनी वाढल्या. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ब्रेन्ट क्रूड याची पाच टक्के उसळी पाहायला मिळाली. युद्ध झाले, तर त्याचा परिणाम इराक, सौदी अरेबिया, कतार आणि यूएईपर्यंत जाणवेल. हल्ले होतच राहिले, तर तेलाचा पुरवठा कमी होईल आणि तेलाचे भाव वाढतील व भारतावर त्याचा पिरिणाम होईल.

अर्थार्जनसाठी सौदी अरेबिया, यूएई, ओमान, बहरीन, कतार आणि कुवेतमध्ये, 90 लाख भारतीय आहेत. इराणमध्ये ही संख्या दहा हजार, तर इस्रायलमध्ये 20 हजार आहे. इथे राहणारे भारतीय लाखो डॉलर्स भारतात पाठवतात. त्यामुळे भारतातील परकीय गंगाजळी मजबूत होते. इराण आणि इस्रायलमध्ये युद्ध सुरू झाले, तर त्याचा परिणाम परकीय चलनावर होईल. परराष्ट्र मंत्रालयाने दिलेल्या अहवालानुसार, डिसेंबर 2023 सालापर्यंत सौदी अरेबिया, यूएई, ओमान, बहरीन, कतार आणि कुवेतमुळे भारताला 120 अब्ज अमेरिकन डॉलर्स मिळाले.

इस्रायल आणि इराण यांच्यातील वाढत्या संघर्षाचा जागतिक हवाई प्रवासावर, विशेषत: युरोप, पश्चिम आशिया आणि दक्षिण आशियामधील उड्डाणांवर लक्षणीय परिणाम होत आहे. डॉलरच्या तुलनेमध्ये भारतीय रुपया कमजोर असल्यामुळे, परदेश प्रवासाची किंमत वाढली आहे. परदेश शिक्षणाकरता जाणार्‍या विद्यार्थ्यांना सुद्धा, 15 ते 20 टक्के एवढा जास्त पैसा खर्च करावा लागत आहे.

 

 

इराणमधील चाबहार बंदर सामरिकदृष्ट्या भारतासाठी महत्त्वाचे आहे. इस्रायल आणि इराण यांच्यात युद्ध सुरू झाले, तर इराणचा प्राधान्यक्रम बदलून त्यांचे चाबहारवरचे लक्ष कमी होईल.

‘शिया दहशतवादी गट’ इस्रायलच्या विरोधात जेव्हा अरब स्प्रिंग झाले, तेव्हा आयएसआय समोर आले. इस्लामिक स्टेटचा उदय झाला. सध्या तरी ‘इस्लामिक स्टेट’ सारखी संघटना दबून आहे. जगातील बहुतेक ‘शिया दहशतवादी गट’ आता, इस्रायलच्या विरोधात कारवाई करण्यामध्ये गुंतलेले आहे. त्यामुळे, त्यांचे इतर ठिकाणचे लक्ष कमी झालेले आहे.

 

अमेरिकेच्या अंदाजानुसार, इराणकडे तीन हजार बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे आहेत. ताज्या घटनेत इस्रायलवर त्यांनी 180 क्षेपणास्त्रे डागली. पण, यातून अपेक्षित परिणाम साधलेला नाही. इस्रायल हा क्षेपणास्त्र बचाव प्रणालीच्या बाबतीत जगात सर्वात सक्षम देश मानला जातो. दीर्घ पल्ल्याची क्षेपणास्त्रे भेदण्यासाठी, इस्रायलने अमेरिकेच्या बरोबरीने ‘अ‍ॅरो-थ्री प्रणाली’ विकसित केली आहे. मध्यम पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्रांपासून बचाव करण्यासाठी, ‘डेव्हिड्स स्लिंग’ आणि ‘अ‍ॅरो-टू’ प्रणाली आहे. तर कमी क्षमतेच्या आणि लघू पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्र व ड्रोनपासून बचावासाठी ‘आयर्न डोम’ ही प्रणालीचा इस्रायल वापर करतो.

पश्चिम आशियात लवकरच स्थिरता परत यावी, अशी भारताची इच्छा आहे. त्यामुळे भारत, मध्य-पूर्व, युरोप ‘आर्थिक कॉरिडॉर’ यांसारख्या कनेक्टिव्हिटी उपक्रमांवर भर देऊ शकेल आणि त्याच्या समृद्धीवर काम करू शकेल.