मेंदू दे, बुद्धी दे, देवा बुद्धी दे!!!

प्रकाश आंबेडकरांसारख्या राजकारण्यांना सत्ताप्राप्तीसाठी दलित आणि मुस्लिमांची युती करायची आहे. दुसरीकडे आपण मोठे पुरोगामी निधर्मी आणि तथाकथित मानवतावादी वगैरे आहोत, असे सांगणारेही काही लोक आहेत. त्यांची संख्या हाताच्या बोटावर मोजता येईल इतकीच. पण, हे लोक ’दलित मुस्लीम भाई-भाई हिंदू कौम कहासे आर्ई’चा नारा देतात; पण प्रकाश आंबेडकर आणि हे काही मोजके लोक यांना कितीही दलित-मुस्लीम एकी हवी असली, तरीसुद्धा समाजाचे मत काय आहे? याबाबत विचार करताना जाणवते की, समाजाला कळले आहे की, मुस्लीम समाजातील कट्टरतावाद्यांच्या दृष्टीने हिंदू समाजातील प्रत्येक जातगट हा गैरमुस्लीम असून काफीरच आहेे. देशात अशा अनेक घटना घडल्या, ज्यामध्ये मागासवर्गीय समाजाच्या युवकाचे मुस्लीम युवतीसोबत प्रेमप्रकरण होते. मात्र, या प्रेमाचे बक्षीस म्हणून त्या युवकाचा खून झाला. हिमाचल प्रदेशामध्ये मनोहर खट्टर असू दे की, कर्नाटकमधला विजय कुमार कांबळे असू दे की, तेलंगणचा बि. राजू असू दे की, राजस्थानचा खेतराम भिम असू दे की, हरियाणाचा संजय असू दे, हे सर्व जण मागासवर्गीय हिंदू होते.

मुस्लीम मुलींशी प्रेम होते; म्हणून त्यांचा निर्घृण खून त्या मुलींच्या नातेवाईकांनी केला. दलित-मुस्लीम एकच आहेत, म्हणणारी मंडळी या विषयावर काहीही बोलताना दिसत नाही. ‘आयआयटी पवई’मध्ये दर्शन सोळंकी या मागासवर्गीय तरुणाने आत्महत्या केली. मागासवर्गीय मुलाने आत्महत्या केली, तर त्याला मारणारा सवर्ण हिंदूच असणार, या पूर्वग्रहदूषित मानसिकतेमुळे तेव्हा काही संघटनांनी प्रचंड गदारोळ माजवला. या संघटनाही हिंदुत्व विरोधी होत्या. (हिंदुत्व विरोधी असणे म्हणजे दलित-मुस्लीम ऐक्याचा पुरस्कर्ता असणे, हे या संघटनांचे अजब समीकरण) पुढे जसे खर्‍या गुन्हेगाराचे अरमान खत्रीचे नाव समोर आले, तेव्हा कुणीही तोंडातून साधा ‘ब्र’ही काढला नाही. कारण, मग दलित-मुस्लीम ऐक्यावर घाला आला असता म्हणे. या पार्श्वभूमीवर गेल्या वर्षी नगरमध्ये, तर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या जयंतीच्या मिरवणुकीमध्ये हिरवे झेंडे घेतलेले एक टोळके घुसले. त्यांनी मिरवणुकीमध्ये सामील झालेल्या आयाबहिणींची छेडछाड केली, त्यांना त्रास दिला. यामुळे नगरमध्ये बौद्ध आणि मुस्लीम समाजामध्ये तणाव निर्माण झाला. त्यानंतर छोट्यामोठ्या घटना घडतच आहेत. या अनुषंगाने बौद्ध आणि मुस्लीम या दोघांची एकी होती की, काय होते याचा मागोवा घ्यायचा असेल, तर कधी काळी बौद्ध साम्राज्य आणि बौद्धकेंद्री असलेल्या काश्मीर आणि लडाखच्या इतिहासाचा मागोवा घ्यायला हवा. हा मागोवा घेताना डॉ. श्रीरंग अरविंद गोडबोले यांच्या बौद्ध-मुस्लीम संबंध आजच्या संदर्भात या पुस्तकाचा संदर्भ घेतला आहे. हे दोन प्रदेश मुस्लीमबहुल कसे झाले, हा इतिहास समजून घेतला की, बौद्ध आणि मुस्लीम समाजाची एकी, मैत्री किती खरी किती खोटी, याबद्दल तर्कशुद्धता येते.

 

काश्मीरची सत्ता मिळावी म्हणून अनेक शतके अनेक वेळा मुस्लीम आक्रमणकर्ते आक्रमण करत राहिले. पण, ते काश्मीरला जिंकू शकले नाहीत. १३व्या शतकात काश्मीरचा राजा होता रिंचेन शहा. बौद्धधर्मीय रिंचेनच्या संपर्कात बुलबुल शहा नामक सुफी व्यक्ती आली. त्याने रिंचेनचे धर्मांतरण केले. राजा मुस्लीम झाला; म्हणून राज्यातील बहुसंख्य नागरिक मुस्लीम झाले. मुसलमान झाल्यानंतर रिंचेन याने ‘सद्र उद्दिन’ नाव लावायला सुरुवात केली. ‘बाटग्याची बांग मोठी’ अशी एक नागरी म्हण आहे. त्यानुसार रिंचेन हा सद्र उद्दिन होताच. त्याने काश्मिरी गैर-मुस्लीम जनतेवर अत्याचार करायला सुरुवात केली. पुढे मृत्यूची चाहूल लागताच त्याने त्याच्या मुलाची जबाबदारी त्याच्या अत्यंत विश्वासू मंत्री शहामीर याच्यावर सोपवली. शहामीर इतका विश्वासू होता की, रिंचेनचा मृत्यू झाल्या झाल्या त्याने रिंचेनची विधवा पत्नी राणी कुटा हिला विवाहाचा प्रस्ताव पाठवला. कुटाने विरोध केला, लढाईही केली. पण, शेवटी शहामीरने तिच्याशी जबरदस्तीने निकाह लावला. मात्र, निकाहानंतर अंतपूरात येताच कुटाने शहामीरसमोरच स्वतःला तलवारीचे वार करत संपवले. त्यानंतर शहामीर काश्मीरचा राजा झाला. शहामीरने ‘शम्स उद्दीन’ नाव लावायला सुरुवात केली. त्यानंतर काश्मीरमध्ये बहुसंख्य गैरमुस्लीम जनतेला दोनच पर्याय शिल्लक राहिले एक तर मरा नाही, तर मुस्लीम व्हा! भयानक!!! अशाप्रकारे बौद्धकेंद्र असलेला काश्मीर पूर्णतः मुस्लिमांच्या अधीन झाला तो आजतागायत...

तर लडाखची कथा काय वर्णावी? काश्मीरच्या मुस्लीम राजांनी लडाख जिंकण्यासाठीचे प्रयत्न केले. १५७५ पर्यंत त्यांना यश आले नाही. १६व्या शतकामध्ये बौद्धकेंद्री लडाख कसे जिंकता येईल, याचे षड्यंत्र रचले गेले. त्यावेळी लडाखचा राजा होता बौद्धधर्मीय जम्यांग नामग्याल. कारगीलमधील चिगतन व कारत्से इथले प्रमुख लोक मुस्लीम झाले होते. ते स्वतःला ‘सुलतान’ म्हणत असत. या सुलतानांना लडाखवर बौद्ध राजाची सत्ता टोचत होती. पराक्रमी बौद्ध राजा जम्यांगसमोर युद्धात कोण टिकणार? लडाखवर मुस्लीम राज्य यावे, यासाठी या सुलतानांनी षड्यंत्र रचले. चिगतनच्या सुलतानाने जम्यांग नामग्यालशी मैत्री केली. पुढे कारत्से आणि चिगतनच्या सुलतानांनी आपसात वाद करायला सुरुवात केली. बात युद्धापर्यंत आली. मग चिगतनच्या सुलातनाने मैत्रीच्या आणाभाका देत जम्यांग यांच्याकडे कारत्सेच्या सुलतानाविरोधात मदत मागितली. मैत्रीसाठी जम्यांग नामग्यालने त्याला मदत करायचे ठरवले. सैन्य घेऊन तो कारत्सेच्या दिशेने गेला. मात्र, खिंड पार करताच तिथे आधीपासूनच बाल्टिस्तानातील स्कार्दूचा सुलतान अली मीर आणि या दोन सुलतानांची फौज संगनमत करत हजर होती. त्या तिघांनी मिळून जम्यांगवर हल्ला चढवला. जम्यांगला अटक करून स्कार्दूला नेण्यात आले. गाफील लडाखला त्या दोन सुलतानांनी आणि मीर अलीच्या सैन्याने अक्षरशः क्रूरपणे लुटले. पुढे जम्यांग नामग्यालला सोडण्यात आले.

मात्र, ‘मीर अलीची मुलगी ग्याल खातून हिच्याशी लग्न करावे, तरच पुन्हा राज्य देण्यात येईल,’ अशी अट टाकण्यात आली. तसेच, ग्याल खातूनचा मुलगाच पुढे राजा बनेल आणि लडाखमध्ये इस्लामचा भक्कम प्रचार करायचा, या दोन अटीही टाकण्यात आल्या. आपला राजा जम्यांग गयानमल क्रूर शत्रूच्या तावडीतून सुटून आला. याचे श्रेय मग भोळ्या बौद्ध जनतेने राजाच्या नवीन पत्नीला ग्याल खातूनला दिले. ते तिला बौद्ध धर्माची देवता धवल तारा हिचा अवतार मानू लागले. जनता तिची पूजा करू लागली. मात्र, ग्याल खातूनने कधीही बौद्ध धर्म स्वीकारला नाही. उलट लडाखमध्ये इस्लाम धर्म कसा प्रस्थापित होईल, यासाठी तिने प्रयत्न केले. पुढे ग्याल खातूनचा मुलगा हा राजा झाला. त्याच्यावर बौद्ध धर्माचे संस्कार होते. त्यामुळे जम्यांगचा विवाह ग्याल खातूनशी करूनही इस्लामचा हवा तितका प्रसार करता येत नाही, हे त्या दोन सुलतान आणि बाल्टिस्तानच्या मुस्लीम राजाला कळून चुकले. पुढे जम्यांगचा नातू देलदन सत्तेवर आला. त्यावेळी लडाखवर आणि भूतानवर ‘डुगपा’ या बौद्धपथांचे वर्चस्व होते, तर तिबेट इथे ‘ग्येलुपा’ या बौद्ध पंथाचे वर्चस्व होते.

आज समाजात काय सुरू आहे, याचा आढावा घेतला की, जाणवते काही ठरावीक लोक इतिहासाच्या नावाने काहीही विधान करतात. पण, हे लोक बौद्धकालीन काश्मीरविषयी बोलत नाहीत. काश्मीरचे श्रीनगर हे सम्राट अशोकाने वसवले होते आणि तिथे विशालकाय स्तुप बनवले होते. इसवी सातमध्ये चिनी प्रवासी ह्वेनसांग यांने हे स्तुप पाहिले होते. त्याच्या मते काश्मीरमध्ये हजारो बौद्ध भिक्खूंच्या निवासासाठी ५०० संघाराम होते. सम्राट अशोक नंतर त्याच्या पुत्राने जल्लोकने आताच्या बारामुल्लामध्ये भव्य़ स्तुप बनवले होते. कुठे गेली ते स्तुप? कुठे गेले ते संघाराम आणि विहार? याच संदर्भात एक लेख वाचनात आला, त्यानुसार बौद्ध धम्माचे ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झालेल्या श्रावस्ती जिल्ह्यातील अंगुलीमाल गुफा ही पुरातत्त्वखात्याच्या अखत्यारित येते. इथे अनेक बौद्ध मठ आणि स्तुप आहेत. त्याच्याबरोबरच एक मजारही आहे. तिथे असलेल्या व्यक्तीच्या मते, ती मजार कयामतपासून तिथे आहे. तसेच, मजारीवर वक्फ बोर्डच्या अंतर्गत ती जागा आहे. अंगुलीमालची कथा सर्वश्रुत आहे. तथागत गौतमबुद्ध आणि अंगुलीमालचे संवाद आणि नंतरची घटना सगळ्यांनाच माहिती आहे. तिथे वक्फ बोर्डाची जागा असलेली मजार कशी काय आणि कधी अस्तित्वात आली? ही मजार प्रशासनाने तोडली, मात्र ती पुन्हा बांधली गेली. इतर ठिकाणं तर सोडाच; पण बौद्ध धम्माचे अधिष्ठान आणि ऐतिहासिक महत्त्व असलेल्या या पुरातन वास्तूवर अतिक्रमण अगदी हक्काने केले गेलेे. हा विचार मनात येताच मला ते लोक आठवतात, जे दोनचार लोकांना सोबत घेऊन कायम म्हणतात, महाराष्ट्रातल्या सगळ्या लेणी आणि विठ्ठल मंदिर इतकेच काय, तिरूपतीचे मंदिर हेसुद्धा बौद्धविहार होते .

समाजाला जागृत बुद्धिवादी व्हायला हवे, सामाजिक सत्य स्वीकारावेच लागेल. तसे झाले नाही तर, नीतीधर्म विजयाची सुनिश्चित आशा मरून जाईल. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांची तळमळ, हे आवाहन समाजाने स्वीकारण्याची वेळ आली आहे.