भारताच्या मुत्सद्देगिरीचा विजय!

शांत आणि संयमी देश अशी भारताची ख्याती जगभरात आहे. भारताने आजवर कधीही जागतिक अशांतता माजविणारे धोरण आखले नाही, अंगीकारलेदेखील नाही. भारताची हीच भूमिका लक्षात घेऊन जगातील काही राष्ट्रांनी भारताची शांतता ही भारताची कमजोरी आहे, असा गैरसमज करून घेतला. आपल्या नापाक कृत्यांना पूर्ण करण्यासाठी भारतीय भूमीचा वापर केला. यात सर्वात जास्त आघाडीवर चीन आणि पाकिस्तान ही दोन राष्ट्रे होती. कदाचित पुढील काळातदेखील असतील. मात्र, आताच्या नव्या भारताने आपली कणखर ओळख जगाला दाखवून दिली आहे. त्यामुळे जगाच्या पाठीवर भारताची ओळख ही एक सक्षम आणि जबाबदार राष्ट्र म्हणून निर्माण होण्यास मदत झाली आहे. भारताने आपल्या मुत्सद्देगिरीच्या जोरावर नुकतेच चीनला वठणीवर आणले आहे. भारताने चीनला योग्य तो संदेश देत त्यांचे सैन्य माघारी घेण्यास भाग पाडले आहे. पूर्व लडाखमधील ‘वास्तविक नियंत्रण रेषे’वरील (एलएसी) पँगाँग लेक परिसरातून चिनी सैन्याने माघार घेणे, हा भारताचा खरोखर मोठा राजनैतिक विजय आहे. बर्‍याच काळापासून चिनी सैन्य या भागातून बाहेर पडले नव्हते. चिनी सैन्याने या भागातून माघार घेतल्याने आता तेथील ताणतणाव निवळण्यास सुरुवात झाली आहे. चीनने आपले सैन्य माघारी बोलविण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे. पूर्व लडाखमध्ये चिनी अतिक्रमणाबाबत भारताने घेतलेल्या कठोर भूमिकामुळे चीनला खाली वाकणे भाग पडले यात शंका नाही. भारत आणि चीन यांच्यातील हा संघर्ष गेल्या वर्षी मेमध्ये सुरू झाला होता. जेव्हा या भागावर चिनी सैन्याने कब्जा केला होता, त्याच वेळी या भागात चिनी सैन्यामार्फत पाय रोवण्यात आले. जूनमध्ये, चिनी सैन्याने गलवान खोर्‍यात भारतीय सैनिकांवर हल्ला केला. ज्यामध्ये २० सैनिक हुतात्मा झाले होते. त्यानंतर दोन्ही देशांमधील तणाव शिगेला पोहोचला. गलवान खोर्‍यामध्ये लष्करी संघर्षानंतर ताणतणाव कमी करण्यासाठी आणि सैन्य माघारीसाठी सैन्य व मुत्सद्दी पातळीवर बर्‍याचदा चर्चा सुरू झाल्या.

मॉस्कोमध्येही भारत आणि चीनच्या संरक्षण आणि परराष्ट्रमंत्र्यांची चर्चा झाली. परंतु, चीनच्या अडथळ्यामुळे सलोख्याचे सर्व प्रयत्न निष्फळ ठरले. नुकत्याच झालेल्या लष्करी अधिकार्‍यांच्या चर्चेवेळी पँगाँग आणि पूर्व लडाखच्या ‘एलएसी’ला लागून असलेल्या भागातून चीनकडून सैन्य मागे घेण्याबाबत सहमती दर्शविली गेली. पण प्रत्येक वेळी तो भारतावर दबाव ठेवत राहिला की, आधी भारताने आपल्या सैनिकांना या भागातून माघारी बोलवावे. सामरिक दृष्टीने महत्त्वाच्या असलेल्या या तळांवर सैनिकांची संख्या कमी करण्यासाठी दोन्ही देशांना असेच करायचे होते, तर संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांनी गुरुवारी राज्यसभेत पँगाँग लेक क्षेत्रातून भारत आणि चीनमधून सैन्य मागे घेण्याचे विधान केले. याची पुष्टी आणि स्पष्टीकरण देण्यात आले की, चीन आपले सैन्य सैनिक ‘फिंगर-आठ’च्या पूर्वेकडील उत्तरेकडील बाजूस ठेवेल आणि ‘फिंगर थ्री’ जवळील धनसिंग थापा चौकात कायमस्वरुपी भारत सैन्य ठेवेल. दोन्ही देश तलावाच्या दक्षिणेकडील भागातील सैनिकांना काढून टाकण्यासाठी समान प्रक्रिया करतील. यात असे दिसून येते की, जर चीनचा हेतू स्पष्ट असेल तर गतिरोध इतका लांबपर्यंत पसरला नसता. आजूबाजूच्या देशांसोबतच्या वादांबद्दल चीनवर जगभरात टीका होत आहे. अलीकडेच अमेरिकेने त्याला इशारादेखील दिला आहे की, त्याचा शेजारील देशांशी वाद आहे. अमेरिकन प्रशासनाकडून त्याचे निरीक्षण केले जात आहे. अमेरिकेने हे संकेत भारत आणि तैवानला दिले आहेत. याव्यतिरिक्त दोन दिवसांपूर्वी भारत आणि चीन यांच्यात संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेच्या अजेंड्यावरील सहकार्याबाबत चर्चा झाली आहे. कदाचित म्हणूनच चीनने काही काळ आपले धोरण लवचिक केले आहे, असे दिसते. चीनने एप्रिल २०२०पूर्वी लडाख प्रदेशातील परिस्थिती पूर्ववत करावी. सैन्याच्या हालचालीत तो किती प्रामाणिकपणा दाखवितो, हे पाहणे बाकी आहे. चीनमध्ये अजूनही अराजकवादी प्रवृत्ती आहेच. त्यामुळे दाखवायचे एक आणि करायचे एक असेच चीनचे धोरण असण्याची शक्यतादेखील नाकारता येत नाही. मात्र, भारत सर्व स्थितीचा सामना करण्यास नक्कीच सक्षम आहे.