चंद्रपूरचा रानवाटाड्या

‘बाळाचे पाय पाळण्यात दिसतात’ ही म्हण या व्यक्तीला काही लागू होत नाही. कारण वयाच्या एका टप्प्यावर यांची पाऊले रानवाटांकडे वळली. तीदेखील विदर्भासारख्या राकट आणि निर्भीड जंगलातल्या रानवाटांवर. चंद्रपूर-गडचिरोलीसारख्या जंगलांचे देणे लाभलेल्या जिल्ह्यात, ही व्यक्ती वन्यजीवांचे भ्रमणमार्ग सुरक्षित करण्यासाठी प्रयत्नशील आहे. वाघांच्या नियोजनासाठी वन विभागाला साथ देत आहे. रस्ते आणि रेल्वे अपघातात जीव जाणार्‍या वन्यजीवांच्या नोंदी ठेवत आहे, आणि महत्त्वाचे म्हणजे वन्यजीव क्षेत्रातून जाणार्‍या रस्तेप्रकल्पांमध्ये वन्यजीवांसाठी सातत्यपूर्ण पाठपुरावा करत आहे. चंद्रपूरच्या जंगलांच्या सुरक्षेसाठी झटणारा हा माणूस म्हणजे दिनेश खाटे.

दिनेश यांचा जन्म दि. 5 जानेवारी 1987 रोजी चंद्रपूरमध्ये झाला. त्यांचे शिक्षणही याच शहरात झाले. निसर्गाशी दिनेश यांचे सूर जुळले, ते त्यांच्या महाविद्यालयीन शिक्षणादरम्यान. वन्यजीव संशोधक अंकुर काळी यांनी चंद्रपूरच्या एस. पी. महाविद्यालयात लावेलल्या वन्यजीव चित्रप्रदर्शनाला, दिनेश यांनी भेट दिली. ही चित्रे इतकी भारावून टाकणारी ठरली, की दिनेश यांच्या मनाला जंगलाची ओढ लागली. त्यांनी लागलीच अंकुर यांना संपर्क साधून, आपली निसर्गासाठी काम करण्याची इच्छा बोलून दाखवली. अंकुर यांनीदेखील सकारात्मक प्रतिसाद देत त्यांच्या गटात सामील होण्यासाठी त्यांना निमंत्रण दिले.

आता दिनेश यांचा प्रवास सुरू झाला तो जंगलाची बाराखडी गिरवण्यापासून. या बाराखडीमधील मुळाक्षरे ठरली साप, बेडूक, पाली आणि सरडे. उभयचर आणि सरीसृपांची माहिती घेत दिनेश यांनी निसर्गज्ञान घेण्यास सुरुवात केली. चंद्रपुरात शहरी भागात वस्तीत शिरणारे साप पकडून याची सुरुवात झाली. मात्र, अंकुर यांनी या बचावकार्यांना अभ्यासाची चौकट घालून दिली होती. ‘साप पकडून सर्पमित्र नाही, तर सर्पनिरीक्षक व्हा!’ असा सल्ला अंकुर यांनी दिनेश यांना दिला होता. त्यामुळे साप पकडल्यानंतर त्याच्या वर्तनासंबंधी पुस्तकातून माहिती मिळवणे, सापांची ओळख पटवणे, अशा गोष्टींची जोड सर्पबचाव कार्याला मिळाली. यावेळी चंद्रपुरपर्यंत मर्यादित न राहता, विदर्भातील मेळघाटसारख्या जंगलांमध्ये त्यांची सरीसृपांसाठी भ्रमंती झाली.