गोस्त हाये पृथ्वी मोलाची...

ऐंशीचे दशक. आठवी इयत्तेत शिकत असलेला तो मुलगा. शिकता-शिकता कपड्याच्या दुकानात काम करायचा. त्या दिवशी त्याला पगाराचे दीडशे रूपये मिळाले. “किराणामालाच्या दुकानात जाऊन, उधारीचे दीडशे रूपये देऊन नव्याने उधारीवर धान्य घे,” असे त्याच्या आईने त्याला सांगितलेले. त्यामुळे पगार घेऊन, तो दुकानात गेला. दुकानदाराने मोठ्या गोडीने त्याच्याकडून उधारीचे दीडशे रूपये घेतले. त्यानंतर मात्र त्याने त्या मुलाकडे ढुंकूनही पाहिले नाही. मुलगा म्हणत राहिला की, ”शेठजी, पैसे दिले; आता सामान द्या.’‘ परंतु, दुकानदाराने उधारीवर धान्य द्यायला नकार दिला. त्या दिवशी एकादशी होती आणि त्याच्या घरी त्याच्यासकट सगळ्यांचा एकादशीचा उपवास होता. उपवास कसा सोडणार? सगळ्यांनी एकादशीचा उपवास चहा आणि बाजरीच्या भाकरीवर सोडला. चहा आणि चतकोर भाकरीवर उपवास सोडताना, त्या मुलाचे अश्रू अनावर झाले. हे दिवस बदलायलाच हवेत, हा निर्धार त्या मुलाने केला. तो मुलगा होता-पारोळ्याचा केशव लक्ष्मण क्षत्रिय.

आज केशव यांचे पारोळा येथे ’अमृत कलेक्शन’ नावाचे सगळ्यात मोठे कपड्याचे शोरूम आहे. धुळे येथे ‘अमृत साडी’ आणि शिरपूर येथे ’अमृत टेक्सटाईल’ म्हणून शोरुम्स आहेत. ते सोमवंशी क्षत्रिय समाजाचे माजी अध्यक्ष असून, सध्या समाजाचे महाराष्ट्र प्रांतिक खजिनदार आहेत. तसेच ते ‘पारोळा व्यापारी महासंघा’चे तसेच ’भाग्यलक्ष्मी नागरी पतसंस्थे’चे अध्यक्ष आहेत. ’बुलढाणा अर्बन बँके’चे तज्ज्ञ संचालक असून, ’नागरी शिक्षण मंडळा’चे उपाध्यक्ष आहेत. पारोळ्यातील ’बालाजी संस्थे’चे ते विश्वस्त आहे. चतकोर भाकर अश्रूसोबत खात, एकादशीचा उपवास सोडणार्‍या, केशव क्षत्रिय यांचे कर्तृत्व खरेच मोठे आहे. ‘नाही रे’ परिस्थितीतून स्वतःसोबत समाजाचेही नाव उज्ज्वल करणार्‍या, केशव यांच्या आयुष्याचा मागोवा घेतला तर जाणवते की, प्रामाणिक कष्टाशिवाय पर्याय नाही. लक्ष्मण आणि कुसूम क्षत्रिय हे मूळचे पारोळा-जळगावचेच. त्यांना सात अपत्ये. त्यापैकी केशव सगळ्यात मोठे. लक्ष्मण यांचे छोटेसे कपड्याचे दुकान. मात्र, ते बंद पडले. बेरोजगारी, गरिबी यांमुळे क्षत्रिय कुटुंबाच्या घरचे वासे फिरले. मात्र, याही परिस्थितीत लक्ष्मण आणि कुसूमबाई मुलांना कष्टाचे प्रामाणिकतेचे संस्कार देत असत.

पैशाने पैसा जोडला जातो असे म्हणतात; मात्र केशव यांनी माणसांनाही जोडले. समाजासाठी ते काम करू लागले. विशेषतः गरीब, गरजू विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणासाठी त्यांनी कधीही हात आखडता घेतला नाही. याला कारण ती घटना. तेव्हा केशव दहावीला होते. परीक्षा फॉर्म भरण्याचे शुल्क 40 रूपये होते. पण, केशव यांच्याकडे पैसे नव्हते. त्यांनी एका सधन व्यक्तीकडे 40 रूपये मागितले. तेव्हा ती व्यक्ती म्हणाली, ”पैसे तर देऊ शकतो; पण तू कधी फेडणार? तुला काय वाटते, मी तुला पैसे देईन? तुझा पगार तर सगळा घरच्या गरजांवर खर्च होतो. मला नाही वाटत, तू माझे पैसे परत देऊ शकशील.” त्या माणसाने पैसे देण्यास नकार दिला. त्यावेळी आईने घरची परंपरागत वारसा म्हणून आलेली नथ सोनाराकडे मोडली आणि मग केशव यांनी दहावीच्या परीक्षेचा अर्ज भरला. केशव यांना आजही ते आठवते, त्यामुळे कुणाही विद्यार्थ्याला असा अनुभव येऊ नये आणि त्याने शिक्षण सन्मानाने पूर्ण करावे, यासाठी केशव गरीब, गरजू विद्यार्थ्यांना जमेल ते सहकार्य करतात. आपल्या आयुष्याबद्दल ते म्हणतात की, ”महंत नृत्यगोपाल दास महाराजांमुळे आयुष्याला आध्यात्मिक वळण लागले. शुद्ध भाव आणि प्रामाणिक कष्ट याला पर्याय नाही. ’मन सुद्ध तुझं गोस्त हाये पृथ्वी मोलाची’ खरेच आहे. केशव यांनी आयुष्यातील नकारात्मक अनुभवांचे भांडवल न करता, परिस्थितीला बदलण्याचा संकल्प केला. प्रतिकूल परिस्थितीवर मात करू इच्छिणार्‍या लोकांसाठी केशव यांचा तो परिस्थिती बदलण्याचा संकल्प म्हणजे ’गोस्त हाये पृथ्वी मोलाची’ असेच म्हटले पाहिजे.