पर्यावरण संवर्धनाचे ‘प्रतीक’

 

ऊच्च शिक्षणानंतर अनेक जण आपल्या करिअरच्या मागे धावतात. पण, सामाजिक दायित्व ओळखून पर्यावरण संवर्धनासाठी झटणारा ३१ वर्षीय प्रतीक वालावलकर हा तरुण युवापिढीसाठी आदर्शवत ठरला आहे. प्रतीकचा जन्म ठाण्यातील, तर बालपण व संगोपन ठाण्यासोबतच सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील वालावल या त्यांच्या मूळ गावी झाले. मराठी माध्यमातून शालेय शिक्षण घेतल्यानंतर ठाण्यातील बांदोडकर महाविद्यालयातून ’पर्यावरणशास्त्र’ या विषयात त्याने ‘एमएससी’ पूर्ण केले. अभ्यासासोबतच गायनकलेचा ध्यास घेतलेल्या प्रतीकला शास्त्रीय संगीत, उपशास्त्रीय संगीत, भक्तिसंगीत, भावगीत ऐकण्यात रूची आहे.

 

ठाणे शहरातील रुणवालनगर येथे आई-वडिलांसोबत वास्तव्यास असलेल्या प्रतीकला पर्यावरणाचा होत असलेला र्‍हास, यातून पर्यावरण संवर्धनविषयक कामं करण्याची प्रेरणा मिळाली. त्याचे आई-वडीलही पर्यावरणवादी विचारसरणीचे असल्यामुळे पर्यावरण संवर्धनाचे संस्कार लहानपणापासूनच त्याच्यावर झाले. ठाण्यातील ’पर्यावरण दक्षता मंडळ’ या संस्थेत स्वयंसेवक म्हणून काम करत असताना पर्यावरण संवर्धनाशी नाळ जोडली गेल्याने त्याने सर्वप्रथम स्वतःच्या घरातील कचर्‍यापासून जैवखतनिर्मितीचा ध्यास घेतला. वयाच्या २२व्या वर्षी त्याने आपल्या गृहसंकुलात निर्माल्य आणि ओल्या कचर्‍यापासून जैवखतनिर्मितीचा प्रकल्प प्रायोगिक तत्त्वावर सुरू केला. त्यानंतर दोनच वर्षांत गृहसंकुलातील पालापाचोळ्यापासून गांडूळखत निर्मिती सुरू केली. त्याच्या या कामाची दखल मुंबईतील ’जलीर्शीींशी ठशीशरीलह र्ऋेीपवरींळेप’ (जठऋ) संस्थेने घेऊन त्याच्या प्रकल्पाला भेट दिली. तसेच, या कामाचा समावेश ’घनकचरा व्यवस्थापन’ या विषयावर आधारित एका आंतरराष्ट्रीय परिषदेत सादर केलेल्या ’मुंबईतील विकेंद्रित घनकचरा व्यवस्थापन’ या त्यांच्या शोधनिबंधात केल्याचे प्रतीक सांगतो. मार्च २०२० मध्ये भारत सरकारच्या ’उन्नत भारत अभियाना’अंतर्गत ठाणे जिल्ह्यातील शहापूर तालुक्यातील पाच गावांमध्ये विविध सामाजिक विषयांवर जनजागृतीविषयक उपक्रम राबवण्यात आले. यात ’सेंद्रिय खतनिर्मिती’चे महत्त्व शेतकरी व ग्रामस्थांना पटवून देण्यात प्रतीकचा पुढाकार होता.

 

कचर्‍याच्या दिवसेंदिवस जटील होत जाणार्‍या समस्येवरील उपाय म्हणजे, प्रत्येकाने आपल्या घरात दररोज निर्माण होणार्‍या कचर्‍यापासून घरातच जैवखत बनवावे. ही प्रक्रिया अगदी सहजसोपी आहे. त्याकरिता लोकांना मार्गदर्शन करणे आणि ’सेंद्रिय कचरा खाणारी बादली’ नागरिकांना अल्पदरात उपलब्ध करून देण्याचे उद्दिष्ट असल्याचे प्रतीक सांगतो. गेल्या सहा वर्षांत त्याने ६१ जणांना अशा बादल्या दिल्या आहेत. यामुळे कचर्‍यासाठी डम्पिंगची गरज उरणार नाही, शिवाय रोगराईचे प्रमाणही घटण्यास मदत होईल. फेसबुकवरील त्याच्या ’हरितछाया’ नावाच्या पेजवर, पर्यावरणसंवर्धनविषयक उपक्रमांविषयी माहिती तो देत असतो. +९१ ९८६९८४१५९८ या ’हरितछाया’च्या क्रमांकावर संपर्क अथवा संदेश पाठवूनही सेंद्रिय कचरा व्यवस्थापनाविषयी नागरिक माहिती मिळवू शकतात. ‘कोविड’ काळातही ’सेंद्रिय कचरा खाणारी बादली’ लोकांपर्यंत पोहोचवण्याचे काम त्याने सुरूच ठेवले होते.

कालबाह्य अशा प्रतिगामी, मूलतत्त्ववादी विचारसरणीला चिकटून बसण्यापेक्षा पुरोगामी, उदारमतवादी विचारसरणी अंगीकारून तिचा स्वीकार करणे आणि त्यायोगे धर्मशास्त्र आणि पर्यावरणशास्त्र यांचा परस्पर संबंध जाणून त्याप्रमाणे कृती करने, हीच खरी डोळस भक्ती आणि हेच खरं धर्मपालन असल्याचे मानणार्‍या प्रतीकच्या घरी सर्व सण उत्सव पर्यावरणस्नेही साजरे होतात. गणेशोत्सवात पितळेच्या गणेशमूर्तीचे पूजन करून घरच्या घरीच विसर्जन करीत असल्याचे तो सांगतो.गृहसंकुलातील सार्वजनिक गणेशोत्सवात मोठी गणेशमूर्तीदेखील फायबरची आसने, उत्सवाची सांगता झाल्यावर ती मूर्ती पुन्हा काचेच्या कपाटात ठेवली जाते.पर्यावरण संवर्धनविषयक कामे करत असताना मानसन्मान आणि पुरस्कारांची अपेक्षा प्रतीकने कधीच ठेवली नाही. तरीही मुंबई आकाशवाणी तसेच काही वृत्तपत्रांनीही त्याच्या पर्यावरण संवर्धनविषयक कामांची दखल घेतली. ‘ऑल इंडिया रेडिओ’वर त्याच्या दोन मुलाखतीही झाल्याचे प्रतीक सांगतो.

 

 

 

नवीन पिढीला संदेश देताना, “दैनंदिन जीवनातल्या आपल्या कृती या पर्यावरणस्नेही कशा असतील, याकडे लक्ष द्या. पर्यावरणाचा आणखी र्‍हास होऊ न देणे, हेसुद्धा एका अर्थी पर्यावरण संवर्धनाचेच काम आहे,” असे तो सांगतो. पर्यावरणविषयक सामाजिक उपक्रमांमध्ये हिरिरीने भाग घेणारा प्रतीक सध्या जोगेश्वरीस्थित एका गृहसंकुलातील सेंद्रिय कचरा व्यवस्थापन प्रकल्पावर काम करीत असून तेथेही त्यांने कचर्‍यात नंदनवन फुलवले आहे. अशा या उपक्रमशील पर्यावरणसंवर्धनाचे ’प्रतीक’ गणले जाणार्‍या प्रतीक वालावलकर याला दै. ‘मुंबई तरुण भारत’च्या शुभेच्छा!