हे बौद्धिक मागासपणाचे लक्षण!

 

 

 

 

आधुनिक काळात तर जातीयवादी आणि वर्णद्वेष निर्माण करणारी विचारसरणी सर्वार्थाने घातकच समजावयास हवी. संस्कृतीच्या विकासाच्या वेळी, समाजातील काही स्वार्थी घटकांमुळे, वंश, प्रदेश, समुदाय ओळख इत्यादींविषयी अवांच्छित पूर्वग्रह वाढत गेला. मानवाने त्यांच्यावर मात करण्याचा प्रयत्न केला.

 

असे मानले जाते की, विकसित देशांमध्ये समाज आणि समाजसेवकांनी अशा प्रकारच्या कल्पना दूर करण्याच्या मुद्द्यावर बरीच कामे केली आहेत आणि बर्‍याच प्रमाणात यशस्वीही झाले आहेत. परंतु, जेव्हा आज काही लोकांना अशा पूर्वग्रहांसह पाहिले जाते तेव्हा आश्चर्य आणि खेद व्यक्त होताना दिसतो. रविवारी ऑस्ट्रेलिया आणि भारत यांच्यात सिडनी येथे झालेल्या क्रिकेट कसोटी सामन्यात ज्या प्रकारची परिस्थिती उद्भवली ती विकसित देशांच्या बौद्धिक मागासलेपणाचे लक्षण आहे का, असा प्रश्न निर्माण करते.

 

 

जरी ऑस्ट्रेलियासारख्या विकसित देशांमध्ये काही लोक वर्णद्वेषाच्या विरोधात असले तरी काही ठराविक लोक आजही वर्णद्वेष मानत असल्याचेच दिसून येते. जर एखादी व्यक्ती अशा प्रकारच्या गैरप्रकाराने आपले जीवनमान व्यतित करत असेल आणि समाजातील इतर लोकांमध्ये त्याला एक प्रकारची मान्यता असेल तर ती संपूर्ण समाजासाठी लाजिरवाणी बाब आहे. सिडनी कसोटीत दुसर्‍या आणि तिसर्‍या दिवसाच्या खेळाच्या वेळी काही प्रेक्षकांनी भारतीय क्रिकेटपटू जसप्रीत बुमराह आणि मोहम्मद सिराज यांच्यावर क्षेत्ररक्षण करताना वर्णद्वेष असणारी टिप्पणी केली आणि सतत त्यांना शिवीगाळ केली.

 

 

इतर देशाच्या मातीवर आपल्या देशाचे नेतृत्व करणार्‍या खेळाडूंवर अशी टिप्पणी जेव्हा होते तेव्हा त्या खेळाडूंनादेखील दु:खद आणि अपमानजनक वाटल्याखेरीज राहणार नाही. या घटनेनंतर याविषयीची कल्पना व्यवस्थापनाला देण्यात आली. अशा टिप्पण्या करणार्‍या लोकांना त्याच वेळी स्टेडियमबाहेर काढण्यात आले. मात्र, या घटनेची ज्यावेळी वाच्यता होणे सुरु झाले तेव्हा क्रिकेट ऑस्ट्रेलियाने या घटनांबद्दल आपली अधिकृत भूमिका स्पष्ट केली. सर्व प्रकारच्या भेदभावांबद्दल आपले धोरण स्पष्ट असल्याचे ऑस्ट्रेलिया क्रिकेटच्यावतीने यावेळी सांगण्यात आले.

 

तसेच, जो कोणी वर्णद्वेष पसरवेल किंवा त्याची पाठराखण करेल त्या व्यक्तीची क्रिकेट ऑस्ट्र्लियास गरज नसल्याचे सांगण्यात आले. क्रिकेट ऑस्ट्रेलियाने एक पाऊल पुढे जाऊन यजमान म्हणून भारतीय क्रिकेट संघाकडे दिलगिरी व्यक्त केली. क्रिकेट ऑस्ट्रेलियाकडून असा कडक प्रतिसाद येणे, हे नक्कीच दिलासादायक आहे. कारण, अशा नकारात्मक प्रवृत्तींना संस्थात्मक पाठबळ नसल्याचे यावरून दिसून येते.

 

 

परंतु, सामाजिक स्तरावर ही केवळ ऑस्ट्रेलियाच नव्हे तर संपूर्ण जगासाठी खेदजनक आणि चिंतेची बाब आहे. अशाप्रकारे, आजही जगाच्या विविध देशांमध्ये, वंश, प्रदेश आणि समुदाय किंवा जातीच्या गटांमध्ये पूर्वग्रह किंवा पूर्वग्रहांचा विचार पूर्णपणे संपलेला नाही. क्रीडाजगतातही अशी वागणूक पुढे येत आहे. परंतु, चांगली गोष्ट म्हणजे त्यास औपचारिक प्रतिसाद मिळत आहे आणि आवश्यक कारवाई केली गेली. सुमारे चार महिन्यांपूर्वी ऑस्ट्रेलियन खेळाडू डॅन ख्रिश्चनने सांगितले की, त्याने आपल्या संपूर्ण करिअरमध्ये वंशविद्वेष सहन केला आणि आता त्याच्याबरोबर खेळणारे खेळाडूही त्याची दिलगिरी व्यक्त करत आहेत.

 

 

वस्तुतः वंश, जात, समुदाय इत्यादींबद्दल ज्या प्रकारचा पूर्वग्रह दिसून येतो तो त्या व्यक्तीच्या सामाजिक प्रशिक्षणाचा एक भाग होता आणि जन्मल्यानंतर - ते त्याच्या जीवनमानाचा भाग झाल्याचे दिसून येते. खेदाची बाब म्हणजे, या मुद्द्यांचा गंभीर विवेकासह विचार करण्याचा प्रयत्न केला जात नाही. याचा परिणाम म्हणून, एखादी व्यक्ती दुसर्‍या वंशातील, जातीच्या किंवा गटाच्या लोकांना खासगी किंवा सार्वजनिकरित्या व्यंगात्मक किंवा द्वेषपूर्ण टिप्पण्या देऊन दुखविण्याचा प्रयत्न करते. समजून घेण्याचा मुद्दा असा आहे की, अशी पूर्वग्रह किंवा निराशा असलेले कोणीही सुसंस्कृत होण्याच्या निकषावर खूप मागासले आहे. क्रीडाक्षेत्रातील वर्णद्वेष हा नक्कीच खेदजनक आहे.