अटल बोगदा : लडाखच्या विकासाचे प्रवेशद्वार

३,५०० कोटी रुपये खर्चाच्या या बोगद्यातील काही सोयीसुविधा व आपत्कालीन व्यवस्थेवर एक नजर टाकूया. बोगद्यामध्ये प्रत्येक १५० मी. अंतरावर टेलिफोनची व्यवस्था आहे. प्रत्येक ६० मी. वर फायर हायड्रेंट ठेवले आहेत, तर ५०० मी. वर आपत्कालीन बाहेर पडण्याचे मार्ग आहेत. २५० मी. वर कुठल्याही बिघाडाकरिता वा दुरुस्तीकरिता ध्वनिक्षेपणाची व्यवस्था व सीसीटीव्ही कॅमेराचीही व्यवस्था बोगद्यात करण्यात आली आहे. या बोगद्याला प्रकाशदर्शन ऑटोअ‍ॅडजस्टमेंटनी नैसर्गिक स्थितीनुसार बनण्याची व्यवस्था केली असून त्यामुळे ऊर्जेमध्येही बचत होणार आहे. या बोगद्यातून वाहनांना ताशी ८० किमी वेगाने प्रवास करता येईल. दिवसाकाठी १५०० ट्रक व तीन हजार गाड्या जातील, एवढी या बोगद्याची क्षमता आहे. तसेच या भागात थंडीत बर्फ पडत असल्यामुळे, मनालीच्या बाजूला बर्फ हटविण्याची व्यवस्थाही तैनात करण्यात आली आहे. हिमाचल प्रदेशचे मुख्यमंत्री जयराम ठाकूर यांनी मनाली-लेह मार्गाकरिता आणखी तीन पर्यायी बोगद्यांची आवश्यकता असल्याचे सांगितले. त्यामध्ये,

या प्रकल्पाचा विचार पक्का झाला. १९९८ साली तत्कालीन पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी यांच्या काळातच ३ जून, २००० साली या रोहतांग बोगदा प्रकल्पाची घोषणा करण्यात आली होती. या प्रकल्पाचे काम ‘डिफेन्स रोड कन्स्ट्रक्शन एजन्सी’, ‘बॉर्डर रोड्स ऑर्गनायझेशन’ (BRO) यांच्याकडे ६ मे, २००२ ला देण्यात आले. काँग्रेस अध्यक्षा सोनिया गांधी यांनी २८ जून, २०१० साली या प्रकल्पाच्या पायाभरणी केली.

‘फिझिबिलीटी’ अभ्यास ‘जिऑलॉजिकल सर्व्हे ऑफ इंडिया’कडून करून घेतला गेला आणि भौगोलिक अभ्यास जून २००४ मध्ये झाला. संरचना व मार्गदर्शन तत्त्वे ‘ऑस्ट्रियन फर्म स्मेक इंटरनॅशनल’ने ठरवली. तांत्रिक बाजूंकरिता या प्रकल्पाला २००३ मध्ये, तर सुरक्षेच्या दृष्टिकोनातून २००५ मध्ये मान्यता मिळाली. पुढे २००७ मध्ये निविदा मागविल्या गेल्या व त्या उघडल्या २००८ मध्ये आणि काम दिले गेले ते सप्टेंबर २००९ मध्ये. ‘स्ट्राबॅग एजी अफकॉन जॉईंट व्हेन्चर कंपनी’ला. प्रकल्प पूर्ण करण्याकरिता अनेक अडचणींना तोंड देता देता तीन-चार वर्षे अशीच फुकट गेली. त्यातील एक मुख्य अडचण ५८७ मीटर लांब सेरी नाला. त्यामुळे अनेक महिने नव्हे, तर वर्षभर या बोगद्याचे काम खोळंबले होते. बोगद्याच्या छतावरून १४० लीटर प्रतिसेकंद पाणी वाहत होते. ते बंद करण्यासाठी फार कष्ट घ्यावे लागले. बोगद्याची कामे झाल्यावर पाण्याच्या गळतीने बराच विलंब झाला व ‘वॉटरप्रूफिंग’ योग्य रितीने करण्यात एक वर्ष गेले. तसेच दगड फोडण्याच्या कामांतही फार विलंब झाला. बोगद्याच्या दक्षिणेला सिस्ट, मिग्माईट्स, फायलाईटचे दगड व उत्तरेला घडीचे ग्नाईस बायोटाईट सिस्ट, जे ठिसूळ व निसर्गत: डक्टाईल होते. त्यातच पुढे ‘कोविड-१९’ मुळे हा या प्रकल्पाला अधिक विलंब झाला.

अटल बोगद्याच्या कामासाठी एकूण तीन हजार कंत्राटी मजूर कार्यरत होते व ७५० नेहमीचे इंजिनिअर्स व टेक्निशिअन्सची टीम पूर्णवेळ सज्ज होती. अशा या बोगद्याचे काम फार कठीण असे होते, पण बांधकामा दरम्यान एकाही कामगाराला इजा झाली नाही वा कुणाचाही मृत्यू झाला नाही. तसेच कोरोना काळातही कोणालाही कोरोनाची बाधाही झाली नाही.