ऐ दिल हैं मुश्किल जीना यहाँ...

हा गॅसमधील छोटे पार्टिकल असलेला अमोनिया इतर प्रदूषकांत मिसळतो व श्वासोच्छ्वासाला त्रास देतो.

महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाचे सहसंचालक वाय. बी. सोनटक्के यांच्या म्हणण्याप्रमाणे, मुंबईच्या समुद्रात सांडपाणी हे विनाप्रक्रिया सोडले जाते. त्यामुळे ई-कोली सीएफयू जास्त असण्याचे ते एक महत्त्वाचे कारण असू शकते. तेव्हा, मुंबई पालिकेकडून अजून ‘स्युवेज ट्रिटमेंट’ची कामे पूर्ण झालेली नाहीत, ती कामे लवकर पूर्ण झाल्यास हे प्रमाण कमी होऊ शकते.

‘मरिन ऑऊटफॉल’ म्हणजे पाईपमधून वा बोगद्यातून प्रक्रिया न केलेले अशुद्ध पाणी विनाप्रक्रिया असेच समुद्रात सोडले जाते. हे बहुधा वॉटर डिसलायनेशन प्लांटमधून सोडले जाते. प्रक्रिया न केलेले सांडपाणी सोडल्यामुळे ई-कोली बॅक्टेरिया जास्त प्रमाणात समुद्राच्या पाण्यात मिळत असतात. परिणामी, मानवी व प्राण्यांच्या एक्सक्रिटामध्ये कॉलिफॉर्म बॅक्टेरियाचे प्रमाण असते.

मुंबई महापालिकेने अलीकडेच सांडपाण्यावर प्रकिया करणार्‍या प्लाटंची संख्या वाढविण्यासाठी आणि त्यांचे नवीन बांधकाम करण्याकरिता निविदा मागविलेल्या आहेत. परंतु, या कामासाठी विलंब झाला. कारण, राष्ट्रीय हरित लवादाने या प्रक्रियेकरिता सुधारित प्रामाण्याच्या अटी घातल्या आहेत. गेल्या वर्षी पालिका जुन्या प्रामाण्यासह ‘एसटीपी’ (स्युव्हेज ट्रिटमेंट प्लांट) प्रक्रिया करण्यासाठी कंत्राटदारांच्या नेमणुका करण्याच्या स्थितीत होती. पण, आता त्या निविदा बदलाव्या लागत आहेत. नवीन निविदांप्रमाणे, ‘एसटीपी’ प्रक्रिया करण्याकरिता अधिक कठोर निकषांचा वापर करावा लागणार आहे. पालिकेच्या एका ज्येष्ठ अधिकार्‍याच्या सांगण्याप्रमाणे प्रक्रिया करण्यासाठी रोजची सांडपाण्याची व्याप्ती २,७०० दशलक्ष लीटर एवढी आहे आणि हे सांडपाण्यावर सात ‘एसटीपी’मधून प्रक्रिया केली जाणार आहे. सध्या या सांडपाण्यावर फक्त प्राथमिक प्रक्रिया केली जाते. शहरातील काही भागात सांडपाणी सोडण्याकरिता मलजलांच्या जाळ्या बांधलेल्या नाहीत आणि त्यामुळे ते सांडपाणी प्राथमिक प्रक्रियासुद्धा न करताच समुद्रात सोडले जाते. जसे की मिठी नदीमध्ये सोडण्यात येणारे सांडपाणी.

त्यामुळे अवाढव्य अशा मुंबइ नगरीत मलजल प्रक्रिया केंद्रे स्थापणे ही एक आव्हानात्मक गोष्ट बनली आहे. १.२४ कोटी लोकसंख्या असलेल्या मुंबईत सध्या दिवसाला २,७०० दशलक्ष लीटर मलजल तयार होते व ही सगळी व्याप्ती फक्त प्राथमिक प्रक्रिया केल्यावर वा काही ठिकाणी प्राथमिक प्रक्रियेविना नदीत, समुद्रात वा खाडीत सोडले जाते. ही सध्याची धोकादायक स्थिती आहे. अनेक निवासी संकुलातील मलजल आणि औद्योगिक वा रासायनिक मलजल (effluent) मिठी नदीत प्रक्रियेविना सोडले जातात, ते वेगळे. मुंबईतील सात मलजल प्रक्रिया केंद्रे फार विलंबाने उभारली जाणार आहेत. परंतु, त्यात तीन स्तरावर (primary, secondary and tertiary) प्रक्रिया केल्या जाणार आहेत. यातून बाहेर पडणारे पाणी शुद्ध स्वरूपात असणार आहे व ते मुंबईतील अपेय जलाकरिता कामी येणार आहे. मुंबई महापालिकेची ही मलजल प्रक्रिया केंद्रे उभारण्यात फार दुर्लक्ष झाले आहे. परंतु, केंद्रीय स्तरावर यासंबंधीचे केलेले बदलही या प्रक्रियेतील विलंबासाठी एक मोठे कारण ठरले आहे.