शिखर नंदा देवी आणि हेरगिरी

 

पण, त्याच वेळी कॅप्टन कोहलींना भारत सरकारचा आणखी एक फारच बडा अधिकारी भेटला. त्याचं नाव होतं रामेश्वरनाथ काव. ‘एव्हिएशन रिसर्च सेंटर’ या नावाने चालणार्‍या भारत सरकारच्या गुप्तचर खात्याचा प्रमुख. त्याने कॅप्टन कोहलींना सांगितले, “तुम्हा लोकांना आता नंदा देवी शिखरावर मोहीम करायचीय. ही भारत-अमेरिका संयुक्त मोहीम असेल. तिच्या सरावासाठी तुम्हाला अमेरिकेत अलास्का प्रांतात माऊंट मॅक्किनले परिसरात जायचंय.” घडलं होतं असं की, १९५० साली तिबेट गिळंकृत करून चीन गप्प बसलेला नव्हता. तो अधिकाधिक बलवान होत होता. १९५८ साली त्याने अणुविकास कार्यक्रम सुरू केला. १९६० साली त्याने तिबेटच्या पलिकडे शिजियांग प्रांतात लॉपनूर या ठिकाणी चाचणी अणुस्फोटाची तयारी सुरू केली. १९६२च्या ऑक्टोबर महिन्यात त्याने भारतावर आकस्मिक आक्रमण करून फक्त एका महिन्याच्या अवधीत भारताचा दारुण पराभव केला. या कठीण काळात भारताच्या मदतीला सोव्हिएत रशियापेक्षाही अमेरिकाच धावून आली. गंमत म्हणजे, अगदी याच काळात क्युबा देशात अण्वस्त्र ठेवण्याच्या मुद्द्यावरून अमेरिका आणि रशियात युद्ध जुंपणार असं वाटत होतं, पण ते टळलं. पुढे नोव्हेंबर १९६३ मध्ये अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष जॉन केनेडी यांचा खून होऊन लिंडन जॉन्सन हे राष्ट्राध्यक्ष झाले, तर चीनने केेलेल्या पराभवाने खचलेले भारताचे पंतप्रधान पंडित नेहरू हे मे १९६४ मध्ये मरण पावून त्यांच्या जागी लालबहादूर शास्त्री हे पंतप्रधान झाले. इकडे चीनचा अणुविकास कार्यक्रम जोरात चालू होताच. ऑक्टोबर १९६४ मध्ये चीनने त्याचा पहिला चाचणी अणुस्फोट यशस्वी केला. आता तो आण्विक क्षेपणास्त्र विकसित करण्याच्या मागे लागला. या घटनांमुळे अमेरिकेला चिंता वाटू लागली. म्हणजे, अमेरिकेला भारताची चिंता नव्हती, तर चीन अण्वस्त्रसज्ज झाल्यामुळे आशियातला सत्ता समतोल बिघडून, परिणामी आपले व्यापारी हितसंबंध धोक्यात तर येणार नाहीत ना, ही अमेरिकेला काळजी होती. तिकडे पाकिस्तानात वेगळंच नाटक सुरू होतं. चीनने भारताचा दारुण पराभव केल्यामुळे भारतीय सैन्य अगदीच दुर्बल आहे, असा समज आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पसरला होता. पंडित नेहरूंसारखा आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचा नेता पडद्याआड झाला होता नि त्यांच्या जागी लालबहादूर शास्त्री नावाचा एक अगदीच ‘गायछाप’ भासणारा नेता मंचावर आला होता. त्यामुळे राजकीयदृष्ट्याही भारत कमकुवत झालासा वाटत होता आणि त्याच वेळी अमेरिकेने दिलेली भरघोस आर्थिक मदत नि अत्याधुनिक शस्त्रास्त्रं यांनी पाकिस्तानी बेडूक एकदम बैल झाला होता. दुबळ्या भारताला हां-हां म्हणता साफ चीत करून रावळपिंडी ते रामेश्वर असा अखंड पाकिस्तान निर्माण करण्याचं भव्य स्वप्न जनरल अयुबखान आणि झुल्फिकारअली भुत्तो पाहू लागले. जून १९६५मध्ये जेव्हा गुप्तचर अधिकारी रामेश्वरनाथ काव हे कॅप्टन मोहनसिंग कोहलींना भेटले आणि त्यांनी नंदा देवी शिखर मोहिमेचा प्रस्ताव त्यांच्यापुढे ठेवला, तेव्हा भारतीय सैन्याने पाकिस्तानचं कच्छमधलं ‘ऑपरेशन डेसर्ट हॉक’ पार उधळून लावून फक्त महिनाच उलटला होता. युद्ध जवळ आलं होतं. (क्रमश:)